تبیین نقش اجتماعی -فرهنگی گردشگری در توسعه روستایی(مطالعه موردی روستاهای جنوب غربی گیلان)

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 15، دوره 18، شماره 3 - شماره پیاپی 64، آذر 1402، صفحه 211-224   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

پرویز رجبی¹؛ نصرالله مولائی هشجین^{* 2}؛ اکبر معتمدی مهر³

¹دانش آموخته دکتری جغرافیای انسانی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

²استاد، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

³استادیار، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

مقدمه: اثرات اجتماعی و فرهنگی گردشگری شیوه‌هایی هستند که در آن گردشگری تغییراتی را در نظام‌های ارزشی، رفتار افراد، روابط خانواده‌ها، سبک زندگی جمعی، مراسم سنتی و سازمان‌های اجتماعی ایجاد می‌کند. گردشگران در مدت اقامت در مقصدهای گردشگری با ساکنان محلی ارتباط و تماس برقرار می‌کنند و نتیجه حاصل از روابط متقابل آنها در کیفیت زندگی، نظام ارزشی، تقسیم کار، روابط خانوادگی، گرایش‌ها، الگوهای رفتاری، آداب و سنت‌های جامعۀ میزبان، تغییراتی را به وجود می‌آورد. در صورت وجود تفاوت­های زیاد فرهنگی و اقتصادی بین گردشگران و ساکنان محلی، این تغییرات آشکارتر و با اهمیت‌تر خواهد بود. 
هدف: هدف پژوهش حاضر تعیین نقش اجتماعی - فرهنگی گردشگری در توسعه روستاهای جنوب غربی گیلان است.
روش شناسی: تحقیق حاضر یک پژوهش کاربردی که به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده است. جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از دو شیوه مطالعات اسنادی و میدانی انجام شده است. در بخش مطالعات اسنادی مبانی نظریه­ای و سوابق مطالعاتی موضوع بررسی و بر این مبنا، تعدادی از شاخص­های اثر گذار ابعاد اجتماعی-فرهنگی گردشگری بر توسعه روستایی انتخاب شده است. به دلیل گستردگی محدوده مورد مطالعه و تعداد زیاد خانوار از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شد. با توجه به اینکه متغیرهای مورد نظر کمی وکیفی و داده­ای جمع­آوری شده از مقیاس فاصله­ای و رتبه­ای بر اساس طیف لیکرت برخوردار بوده­اند از آزمون­های آماری اسپرمن، خی دو و ضریب همبستگی استفاده شده است.
قلمرو جغرافیایی پژوهش: روستاهای جنوب غربی استان گیلان ناحیه مطالعاتی این پژوهش را تشکیل می­دهد.
یافته­ ها: برای سنجش و تبیین نقش فرهنگی- اجتماعی گردشگری در توسعه روستایی از شاخص‌هایی نظیر: کمک به افزایش احساس تعلق خاطر اهالی نسبت به روستا، ترغیب به استفاده بیشتر از وسایل مدرن برای منازل، ارتقاء سطح زندگی و بهبود خدمات و امکانات اجتماعی مردم، افزایش فرصتهای شغلی و احساس استقلال برای زنان روستایی، بهبود، توسعه، تحول و نوسازی فرهنگ محلی، توسعه و بهبود فرصتهای شغلی بین دوجنس مردان و زنان نواحی روستایی، توسعه خدمات بهداشتی، بهبود روابط اجتماعی و کاهش برابری‌های اجتماعی، جلوگیری از روند مهاجرت روستایی، تشویق و فراهم آوردن زمینه مهاجرت معکوس، ایجاد تسهیلات و خدمات نوین، تجدید حیات و تقویت پایبندی ساکنان روستایی به آداب و رسوم محلی، معماری، صنایع دستی و نوع لباس استفاده شده است.  نشان می‌دهد که بین گردشگری و تحولات فرهنگی در نواحی روستایی جنوب غربی گیلان رابطه وجود دارد.
نتایج: ناحیه جنوب غربی گیلان با بهره گیری از قابلیت­ها و پتانسیل­های گردشگری طبیعی،  تاریخی- باستانی، مذهبی و اقتصادی زمینه توسعه روستاها را فراهم آورده است. این تغییرات که از توسعه گردشگری منتج می­شود زمینه ساز توسعه روستایی با رویکرد اجتماعی- فرهنگی در سطح ناحیه جنوب غربی گیلان شده است.

کلیدواژه‌ها

تبیین؛ گردشگری روستایی؛ اثرات اجتماعی-فرهنگی؛ توسعه روستایی؛ جنوب غربی گیلان

مراجع

اردکانی، سعید. (1382). کاربرد مفاهیم چرخه عمرگردشگری و ظرفیت تحمل ­پذیری درتوسعه گردشگری. فصل‌نامه مطالعات جهانگردی، 1(2)، 66-49.  

پاپلی­ یزدی، محمدحسین و سقایی، مهدی. (1385). گردشگری (ماهیت و مفاهیم). چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.

حیدری، رحیم. (1387). مبانی برنامه­ریزی صنعت گردشگری. چاپ سوم، تهران: انتشارات سمت.

دیبایی، پرویز. (1371). شناخت جهانگردی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

رجبی؛ پرویز و کشاورز شال، فتح الله. (1391). تحلیل گردشگری روستایی از منظر توسعه پایدار. مجموعه مقالات اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.

رجبی، پرویز، یوسفی، علی و کشاورز شال، فتح الله. (1391). نقش اکوتوریسم در توسعه پایدار روستایی (مطالعه ­موردی: روستای امام­زاده ابراهیم (ع) شفت). مجموعه مقالات اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.

رجبی، پرویز. (1385). بررسی تطبیقی جاذبه­ های گردشگری در بخش جلگه و کوهستانی شهرستان شفت و ارائه الگوی بهینه جهت توانمندترکردن این مناطق. پایان­نامه­ کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی توریسم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.

رجبی، پرویز. (1391). بررسی و شناخت عوامل موثر بر توسعه گردشگری روستایی. مجموعه مقالات اولین همایش ملی گردشگری و طبیعت گردی ایران زمین، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.

رجبی، پرویز. (1392). تاثیر گردشگری در تغییرات کالبدی روستاهای شهرستان فومن (مطالعه­ موردی: دهستان سردار جنگل و گوراب پس). مجموعه مقالات دومین همایش ملی برنامه ­ریزی و توسعه پایدار روستایی در ناحیه جنوبی دریای خزر با محوریت مسائل کالبدی و اجتماعی - فرهنگی، استانداری گیلان.

رضوانی، علی اصغر. (1379). جغرافیا و صنعت توریسم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

رضوانی، محمدرضا و صفایی، جواد. (1384). گردشگری خانه‌های­ دوم و آثار آن بر نواحی روستایی، فرصت با تهدید (مطاله ­موردی: نواحی روستایی شمال تهران). فصلنامه پژوهش­های جغرافیایی، 54، 121-109.

رکن­ الدین افتخاری، عبدالرضا و قادری، اسماعیل. (1381). نقش گردشگری روستایی در توسعه روستایی. فصلنامه مدرس دانشگاه تربیت مدرس، 6(2)، 41-23.

روح ­الله ­زاده، قاسم. (1385). گردشگری و آثار اقتصادی و اجتماعی آن بر توسعه (منطقه ­ای نمونه موردی: روستای آبگرم لاریجان آمل). پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.

سینایی، وحید. (1375). توسعه پایدار و گردشگری. ماهنامه اطلاعات سیاسی، اقتصادی، 95، 137-134.

شارپلی، ریچارد ­جولیا. (1380). گردشگری روستایی. ­ترجمه رحمت­ الله منشی­زاده، تهران: انتشارات منشی.

شریف‌زاده، ابوالقاسم و مرادنژاد، همایون. (1381). توسعه پایدار و توریسم روستایی. ماهنامه اجتماعی اقتصادی جهاد، 250- 251، 55-52.

فشارکی، پریدخت. (1373). جغرافیا روستایی. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

قادری، اسماعیل. (1382). نقش­گردشگری روستایی در توسعه‌ پایدار روستایی. رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس.

قدیرنیا، فیروز؛  رکن ­الدین افتخاری، عبدالرضا و ولی­خانی، محبوبه. (1390). پیامدهای گسترش ویلاسازی، خانه­های دوم در نواحی روستایی در دهستان تاررود شهرستان دماوند. مجله جغرافیا، 9(31)، 170-149.

ملکی، آرش و خراسانی، محمدامین. (1392). تحلیل اثرات گردشگری بر ابعاد اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی دهستان ناتل کنار سفلی شهرستان نور. همایش ملی توسعه صنعت گردشگری با تاکید بر پارک­های ملی و تالاب­ها با محوریت استان گلستان، گالیکش، دانشگاه پیام نور.

مولائی هشجین، نصرالله و رجبی، پرویز. (1390). شناخت توان­های محیطی گردشگری شهرستان شفت جهت توسعه اکوتوریسم. فصلنامه جغرافیای طبیعی، 4(14)، 12-1.

مهدوی، مسعود؛ قدیری معصوم، مجتبی و سنایی، مهدی. (1387). نقش و تاثیر خانه ­های دوم بر ساختار اقتصادی - اجتماعی کلاردشت. مجله پژوهش­های جغرافیایی، 40(65)، 31-19.

مهدوی؛ مسعود؛ قدیری معصوم، مجتبی و قهرمانی، نسرین. (1387). اثرات گردشگری بر توسعه روستایی با نظرسنجی از روستاییان دره­کن و سولقان استان تهران. فصلنامه روستا و توسعه، 11(2)، 60-39.

میراب زاده، پرستو. (1373). توسعه پایدار. فصلنامه محیط زیست، 6(3)، 206-179.

هجرتی، محمدحسن. (1379). جغرافیا و توسعه روستایی. تهران: انتشارات مرکز آبا.

Akis, S., Perstianis, N., & Warner J. (1996). Estimating Tourism Effects on Residents: a Choice Modeling Approach to the Case of Rimini. Tourism Management, 17(7), 481-494.

Gabriel Brida, J., J. Sanchez Carrera, E., & Adrian Risso, W. (2008). Tourism, s Impact on long-Run Mexican Economic Growth. Economic Bulletion, 3(21), 1-8.

Holland, J., Burian, M., & Dixey, L. (2003). Tourism in poor Rural Areas: Diversifying the product and expanding the benefits in rural, paper No 12.

Jafari, J. (1989). Tourism as vote subject of doctoral dissertation. Annals of tourism research, 15, 407-429.

Masson, P., & Cheyne, J. (2002). Tourism: Economic, Physical, and Social Impacts. London: publisher Longman.

Sharpley, R. (2002). Rural tourism and the challenge of tourism diversification: the case of Cyprus. Tourism Management. 23(3), 233-244.

Mason, P. (2003). Tourism impacts, planning & management. UK: Butterworth-Heinemann.