گستره بدعت و ملاک تشخیص آن: مطالعه‌ای تطبیقی بر تفاسیر قرآنی و روایی علمای اهل تسنن و تشیع

فصلنامه مطالعات میان رشته ای فقه

دوره 2، شماره 2 (پیاپی6)، اردیبهشت 1401، صفحه 1-21   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی هنرمند¹؛ سید ابوالقاسم نقیبی^{* 2}؛ سید صادق موسوی³

¹دانشجوی دکتری گروه فقه و حقوق، دانشکده الهیات حقوق و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. [e-mail]

²دکترای تخصصی، دانشیار دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران. (نویسنده مسئول): [e-mail]

³دکترای تخصصی، دانشیار دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران. [e-mail]

چکیده

یکی از آسیب‏های مهمی که اسلام مانند دیگر ادیان الهی با آن مواجه بوده جریان‏های بدعت‏گذار است. از این رو در آیات و روایات مکررا و به وضوح بدعت مذموم دانسته شده و بدعتگذاران مورد نکوهش و شماتت قرار گرفته‏اند. اگرچه عالمان اسلامی بدعت را به «ادخال ما لیس من الدین فی الدین» معنا کرده‏اند اما اتفاق نظری در مورد ملاک‏های بدعت بین ایشان وجود ندارد. اغلب علمای امامیه نسبت دادن امری به دین بدون وجود مستند شرعی را بدعت دانسته‏اند ولی گروهی از اهل سنت هر آنچه را که بعد از سه قرن ابتدایی اسلام حادث شده است را بدعت شمرده‏اند. از این رو معیار تشیع در این خصوص کیفی و معیار اهل سنت کمی (زمان) می‏باشد. این رویه در بازشناسی سنت از بدعت به اختلاف آرای علمای اسلامی در زمینه گستره بدعت و مصادیق آن می‏انجامد. از منظر کسانی که امور حادثه بعد از سه قرن نخستین را بدعت می‏دانند، دامنه بدعت بسیار وسیع و گسترده است ولی بنا به دیدگاه گروهی که با استفاده از ادله عام، مسائل نوپدید را واجد مستند شرعی تلقی می‏کنند گستره بدعت محدود می‏باشد. در این نوشتار ضمن تبیین مفهوم بدعت برخی از معیارها، ادله و مصادیق آن مورد بازخوانی تحلیلی و تطبیقی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

بدعت؛ سنت؛ دین؛ تشیع؛ تسنن؛ اختصاص‌گرایان؛ مطلق‌انگاران

مراجع