اصل علنی بودن دادرسی در حقوق ایران، فقه اسلامی و حقوق انگلیس

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

دوره 17، شماره 65، آذر 1400، صفحه 116-136   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2021.687045

نویسندگان

وحید خندانی¹؛ محمدباقر عامری نیا^{* 2}؛ قوام کریمی³

¹دانشجوی دکتری گروه حقوق خصوصی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

³استادیار گروه حقوق، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

چکیده

منظور از علنی بودن دادرسی این است که، افراد جامعه بتوانند آزادانه در جلسات دادگاه حاضر شده، چگونگی جریان ماوقع را از نزدیک مشاهده کنند و به اجرای دقیق قوانین و وجود عدالت واقعی قضایی، اطمینان پیدا نمایند. با اجرای این اصل قاضی نیز از بیم نظارت و داوری عمومی نمی‌تواند از اختیارات قانونی خود سو استفاده کند و درنتیجه، این اصل می‌تواند به افزایش کیفیت رسیدگی و صدور احکام عادلانه در محاکم کمک به سزایی کند. با این وجود، برخی نظام‌های حقوقی معتقدند که دادگاه‌ها نمی‌توانند به ذکر عبارات کلی همانند نظم عمومی و اخلاقیات اکتفا نمایند، بلکه مکلّف‌اند دلایل چنین اقدامی را به‌صورت شفاف به اطلاع عموم برسانند. اصل علنی بودن دادرسی، مورد توجه شارع مقدس بوده است و در منابع چهارگانه استنباط احکام (کتاب، سنت، اجماع، عقل) به طور صریح بیان شده است و مورد تائید فقهای اسلامی نیز قرارگرفته است؛ بر طبق اصل۱۶۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که مهم‌ترین سند حقوقی کشور است محاکمات، باید علنی برگزار شود که نشان از میزان اهمیت این مسئله در نظر قانون‌گذار داشته است؛ در حقوق انگلستان نیز بر مبنای اصل عدالت و حقوق طبیعی، اصل علنی بودن دادرسی مورد تاکید واقع شده است؛ البته در ایران به خاطر اخلال در نظم دادرسی، بعضی مواقع این اصل اجرا نمی شود که با در نظر گرفتن راهکارهایی ازجمله مجازات برای اخلال‌کنندگان در نظم جلسه، اعم از اصحاب دعوا و حاضرین و مدیریت صحیح جلسه توسط قاضی این مشکل هم به‌راحتی قابل‌رفع می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

علنی بودن؛ دادرسی عادلانه؛ حریم خصوصی؛ انتشار جریان رسیدگی

مراجع

1- آخوندی، محمود، (1383)، آیین دادرسی کیفری، جلد 1، تهران: انتشارات مجد.

2-آشوری، محمد و دیگران، (1383)، حقوق بشر و مفاهیم مساوات، انصاف و عدالت، تهران: انتشارات دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.

3-الماسی، نجادعلی، (1385)، حقوق بین‌الملل خصوصی، تهران:انتشارات میزان.

4-امیدی، جلیل و سمیه نیکویی، (1387)، تعریف و مبانی علنی بودن دادرسی کیفری، مجله مدرس علوم انسانی، شماره 58، پاییز، صص23-37.

5-جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1394)، دایره المعارف علوم اسلامی و قضایی، جلد 2، تهران: انتشارات گنج دانش.

6-.....................................، (بی تا)، تاریخ حقوق ایران (از انقراض ساسانیان تا آغاز مشروطه)، تهران، انتشارات کانون معرفت.

7-حلی، حسن بن یوسف، (1413)، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان ، جلد10، قم: انتشارات جامعه المدرسین.

8-رزاقی، کیانوش، (1389)، استانداردهای دادرسی در اسناد بین‌المللی و نظام قضایی ایران، نشریه کانون، شماره 105، خرداد، صص85-117.

9-سیوطی، جلال الدین، (1406) تاریخ الخلفاء، جلد اول، بیروت: انتشارات دارصادر.

10-شمس، عبدالله، (1386)، آیین دادرسی مدنی، جلد دوم، تهران: انتشارات دراک.

11-شمس الائمه سرخسی، محمد بن احمد، (1406)، المبسوط، بیروت: انتشارات دار المعرفه.

12-طوسی، محمد بن حسن، (1351)، المبسوط فی فقه الامامیه ، جلد۷ و ۸ ، تهران: انتشارات المکتبه الداوری.

13-فضائلی، مصطفی، (1393)، دادرسی عادلانه محاکمات کیفری بین المللی، تهران: انتشارات شهر دانش.

14-قاسمی، ظاهر، بحار الانوار، (1411) جلد 2، بیروت: موسسه الوفا الطبعه الثانیه.

15-قرشی، علی‌اکبر، (1372)، قاموس قرآن، جلد 5، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.

16-کاتوزیان، ناصر، (1385)، قواعد عمومی قراردادها، جلد اول،تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.

17-کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، (1388)، الاصول من الکافی، تعلیقات، علی اکبر غفاری، قم: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.

18-نیکویی، سمیه، (1385)، الزامات علنی بودن دادرسی کیفری در پرتو دادرسی عادلانه، مجله حقوقی دادگستری، شماره 56 و 57، پاییز و زمستان، صص219-240.    

19-محقق داماد، مصطفی، (1381)، قواعد فقه، بخش قضایی، جلد 3، تهران: انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی

20-محقق حلی، جعفر بن حسن، (1409)، شرایع السلام فی مسائل لاحلال والحرام ، تحقیق سید صادق شیرازی، تهران: انتشارات استقلال.

21-مصباح یزدی، محمدتقی،(1379)، آموزش عقاید، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.

22-مقدس اردبیلی، احمد،(1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الاذهان، تحقیق مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی و حسین یزدی اصفهانی، جلد19، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.

23- .................. ، احمد،(بی تا)، زیده البیان فی الحکام القران، تهران: مکتب المرتضویه.

24-الموسوی، محسن باقر، (1999) القضا و النظام القضایی عند الامام علی(ع) بیروت: الغدیر.

25-یزدی، حسین، (1404) الطبعه الاولی، جلد 12، قم: انتشارات جامعه المدرسین. 

26-Dodd, M., Hanna, M., (2018). McNae's Essential Law for Journalists, Oxford University Press   

27-Koprivica H., (2018). Right to a Fair Trial in Civil Law Cases, available at: https://www.rese- archgate.net/publication

28-Partington, Martin, (2015), Introduction to the English Legal System 2015-2016, Oxford University Press.

29-Osborne, C., (2007). Civil Litigation 2007-2008, Oxford University Press.

30-sland, J., Gill, J.(2014). "The Principle of Open Justice and the Judicial Duty to Give Public Reasons" (2014) MelbULawRw 20; (2014) 38(2) Melbourne University Law Review.

31-Ward, R, Akhtar, A, (2011), Walker & Walker's English Legal System, OUP Oxford.

32-Wragg, P,( 2017), Open Justice and Privacy, http://eprints.whiterose.ac.uk.