تحلیل درون‌مایه‌های عرفانی و اخلاقی در داستانی از بیدل دهلوی

عرفان اسلامی

مقاله 3، دوره 18، شماره 70، دی 1400، صفحه 47-70   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سودابه بخشایی^{* 1}؛ زرّین تاج واردی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

²دانشیار بخش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

مثنوی «عرفان» یکی از مهم­ترین آثار منظوم بیدل دهلوی است که برمبنای عشق و با تبیین رابطة خداوند و انسان آغازمی­شود و به شرح حقایق کائنات و نکات عرفانی- فلسفی و مسائل جهان­شناسی، انسان­شناسی و معرفت­شناسی می­پردازد. بیدل در این مثنوی - چنانکه رسم عرفاست - مطالب خویش را با داستان­پردازی­های خاصّ همراه­می­سازد. یکی از تأثیرگذارترین حکایات این مثنوی، داستان «کامدی و مَدَن» است؛ بیدل با طرح مفاهیم اخلاقی و عرفانی در این داستانِ عاشقانه، طالبِ حقیقی را برای حصول به معرفت و کمال، به مکاشفة درونی دعوت­می­کند و تنها راه وصول به معشوق حقیقی را فانی­شدن در دریای عشق می­داند. پژوهش حاضر ضمن معرّفی این داستان، به تحلیل و تبیین درون­مایه­های آن پرداخته­است. براساس یافته­ها، پیکرۀ اصلی این داستان برپایۀ عشق، عرفان و اخلاق بنا­شده­است؛ از نگاه بیدل، عشقِ حقیقی با هستی عاشق سرشته­شده و عاشق را تا سرحدّ مرگ و جنون می­کشاند، امّا با امید، سعی و همّت و صبر و توکّل می­توان به وصالِ جاودانگی نائل­آمد.      

کلیدواژه‌ها

بیدل‌دهلوی؛ کامدی و مَدَن؛ عشق؛ عرفان؛ اخلاق

مراجع