مضمون‌سازی و تصویرآفرینی با اَعلام جغرافیایی در غزل‌های محمدعلی بهمنی

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 10، شماره 37، بهمن 1399، صفحه 90-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سهیل فتاحی¹؛ موسی پرنیان^{* 2}؛ رقیه علوی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

³استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران

چکیده

در ادبیات فارسی، شاعران و نویسندگان، کمابیش به دانش جغرافی و شناخت اقالیم، کشورها، شهرها، کوه‌ها، رودها و مانند آن توجه خاصی داشته‌اند و با این عناصر، مضامین و تصاویر شعری آفریده‌اند. اَعلام جغرافیایی که به دو بخش عَلَم عام و عَلَم خاص تقسیم می‌شوند، در شعر معاصر نیز بازتاب قابل توجهی دارد. یکی از شاعران موفق معاصر در حوزۀ غزل، محمدعلی بهمنی است. بهمنی از این عناصر به منظور مضمون‌سازی و ساخت تصاویر شاعرانه بهره برده است. در این مقاله که به روش توصیفی-تحلیلی و آماری و بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای است، تلاش شده است که شیوۀ بهمنی در ساخت مضامین و تصاویر شعری با اَعلام جغرافیایی استخراج و بسامد پرکاربردترین اَعلام در غزل وی مشخص گردد. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که بهمنی بیشتر در غزلِ خود از اَعلام عام جغرافیایی بهره برده است؛ اَعلامی مانندِ آسمان، شهر، خانه و کوه بیش از سایر اَعلام در غزل وی کاربرد داشته‌اند. بهمنی تقریباً از همۀ شگردهای بیانی؛ همچون تشبیه، استعارۀ مصرحه، استعارۀ مکنیه، استعارۀ تمثیلی، کنایه، نماد، تمثیل و مجاز در ساخت مضامین و تصاویر شعری بهره برده است که تشبیه در بین این شگردها، بیشترین کاربرد را دارد. 

کلیدواژه‌ها

اَعلام جغرافیایی؛ غزل معاصر؛ صور خیال؛ علم بیان؛ محمدعلی بهمنی

مراجع

1. برگ‌‌بیدوندی، سهراب و عیسی‌وند، معصومه (1389)، «بازتاب فرهنگ عامه در آثار محمدعلی بهمنی و حسین منزوی»، زبان و ادبیات فارسی، دورۀ 9، شمارۀ 6، صص47 -86.
2. بهمنی، محمدعلی (1391)، مجموعه اشعار، تهران: نگاه.
3. پرنیان، موسی؛ رضایی، شمسی (1391)، «ترفندهای بلاغی با اَعلام جغرافیایی درشعر خاقانی و ناصرخسرو»، پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت، دورۀ 1، شمارۀ 2، صص66-41.
4. پورنامداریان، تقی (1381)، خانه‌ام ابری است (شعر نیما از سنت تا تجدد)، تهران: سروش، چاپ دوم.
5. داد، سیما (1378)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
6. دان، استیور (1381)، فلسفۀ زبان دینی، ترجمۀ حسین نوروزی، تبریز: مؤسسۀ تحقیقات اسلامی و انسانی دانشگاه تبریز.
7. دزفولیان، کاظم (1387)، اَعلام جغرافیایی در شعر فارسی تا قرن هشتم، تهران: دانشگاه بهشتی.
8. دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
9. رادویانی، محمد بن عمر (1362)، ترجمان‌البلاغه، تصحیح احمد آتش، تهران: اساطیر، چاپ دوم.
10. زرین‌کوب، عبدالحسین (1375)، شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب، تهران: جاویدان، چاپ سوم،
11. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1375)، صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه، چاپ ششم.
12. صفوی، کوروش (1383)، از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد دوم، تهران: سنایی، چاپ دوم.
13. فتوحی، محمود (1385)، بلاغت تصویر، تهران: سخن.
14. کزازی، میرجلال‌الدین (1383)، زیباشناسی سخن(بیان)، تهران: مرکز، چاپ دوم.
15. گلی، احمد (1388)، بلاغت فارسی(معانی و بیان)، تبریز: آیدین، چاپ دوم.
16. مدرسی، فاطمه و کاظم‌زاده، رقیه، (1391)، «نگاهی به نوآوری‌های محمدعلی بهمنی در فرم غزل»، پژوهش‌های ادب عرفانی، شماره 21، دوره 6، (از ص37 تا 58).
17. معین، محمد (1386)، فرهنگ کامل فارسی، به اهتمام عزیزالله عزیززاده، تهران: فردوس.
18. مقدادی، بهرام (1374)، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی(از افلاطون تا عصر حاضر)، تهران: فکر روز.
19. موحد، ضیاء (1377)، شعر و شناخت، تهران: مروارید، چاپ دوم.
20. میرصادقی(ذوالقدر)، میمنت (1376)، واژه‌نامۀ هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.
21. ناشر، عبدالحسین حسام‌العلما آق الی (1373)، دُرَر الادب(در فن معانی، بیان و بدیع)، تهران: هجرت.
22. نورایی، الیاس (1391)، جادوی بیان در رنگین کمان سخن، تهران: یاردانش.