پیوند «ولایت»، «انوثت» و «انسان کامل» در داستان شیخ صنعان و عرفان ابن‌عربی

عرفان اسلامی

مقاله 8، دوره 18، شماره 70، دی 1400، صفحه 153-172   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا پاشایی^{* 1}؛ سعید قاسمی‌ پُرشکوه²

¹استادیار گروه زبان وادبیات دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

²مدرس دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

چکیده

منطق‌الطیر عطار، داستانی نمادین از زبان مرغان است که داستان شیخ صنعان در بطن این منظومه، حکایت پیری زاهد و مشتمل بر نکات عرفانی فراوان است؛ از جمله می‌تواند بیانگر عرفان عملی صوفیه باشد که عطار آن را در قالب تمثیل بیان­کرده‌است. این پژوهش به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای، به سه بحث معراج، انوثت و انسان کامل در داستان شیخ صنعان و عرفان ابن‌عربی پرداخته‌است و بدین­ نتیجه رسیده که شیخ صنعان نماد انسان است؛ انسانی خام و ناپخته که برای کمال خود، باید از مرتبۀ نَفْس انسانی (= دختر ترسا) درگذرد. به­همین­گونه، انسان کامل نیز برای رسیدن به مرتبۀ انسان کامل حقیقی و ولایت خاصه، باید از مرتبۀ انوثت بگذرد و این گذر، خود به­واسطۀ انسان کامل حقیقی (پیامبر^(ص)) است؛ یعنی این انسان کامل حقیقی^(ص) است که به هر ولی، پیر و انسان کاملی در طول تاریخ، کمال می‌بخشد.

کلیدواژه‌ها

ابن‌عربی؛ عطار نیشابوری؛ انسان کامل؛ انوثت؛ منطق‌الطیر؛ ولایت

مراجع