تأملی در حلقۀ ارتباط عرفان و جامعه‌شناسی دینی

عرفان اسلامی

مقاله 9، دوره 18، شماره 70، دی 1400، صفحه 173-190   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

شهرام باسیتی^{* 1}؛ منیره مرادی‌نسب²؛ رنگین نگار کرمزاده²

¹استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

²مربی و عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

دین، مقولۀ جدایی­ناپذیر جامعه است. هر دینی دستورهایی دارد که بنابه سطوح و رده­های گوناگون جامعه، تفسیر و تحلیل می­شود. جامعه هم­نوا با دین پیش­می­رود و بیشتر نیازهای خود را از آموزه­های دینی می­جوید. دراین­خصوص، جامعه­شناسی رفتاری هم­نوا و موازی با دین دارد، یعنی نظریات جامعه­شناختی را تافتۀ جدابافته­ای از دین فرض­نمی­کند. ازطرف­دیگر، در تاریخ ایران (و بیشتر سرزمین­ها)، پدیده­ای به­نام «عرفان» داریم. با اینکه در دیدگاه اول، ممکن­است این­گونه به­نظررسد که عـــرفان یا تصوف، خلاف خواسته­های جامعه حرکت­کرده­است و نظریات آنارشیستی دارد؛ اما با تحلیل تمام دیدگاه­های عرفانی در تمام رده­های تاریخ، می­توان این­ادعا را ردکرد و گفت که: عرفان (تصوف)، دین و جامعه­شناسی در یک­راستا حرکت­کرده­اند.
یافته­های پژوهش حاضر که به­روش تحلیلی ـ توصیفی انجام­یافته، نشان­می­دهد عارفانی مانند سنایی غزنوی، عطار نیشابوری، مولوی و هم­فکران آنان، نظریه­های عرفانی دارند که می­توان آن­ها را در ذیل جامعه­شناسی مطالعه­کرد.
مهم­ترین­فرضیه­ای که می­توان در این­نقد و بررسی عنوان­کرد این است که عرفان و تصوف اسلامی ایران، برپایۀ نیازهای جامعه شکل­گرفته و سعی دارد نظریات خود را براساس موازین اجتماعی ارائه­دهد.

کلیدواژه‌ها

دین؛ جامعه‌شناسی؛ جامعه‌شناسی دینی؛ عرفان؛ تصوف

مراجع