بازنمایی هویت «پیر مغان» و«صوفی» در دیوان غزلیات حافظ با رویکرد نشانه‌شناسی گفتمانی و نظریه گفتمان لاکلا و موف

عرفان اسلامی

مقاله 14، دوره 18، شماره 70، دی 1400، صفحه 283-308   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

میترا داودی¹؛ محمدجواد حجازی^{* 2}؛ سیدعلی‌اصغر سلطانی^{* 3}

¹دانشجوی دکتری گروه زبانشناسی همگانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

²استادیار گروه زبانشناسی همگانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران. نویسنده مسئول: [e-mail]

³استادیار و عضو هیأت علمی‌ دانشگاه باقر العلوم (ع)، قم، ایران.

چکیده

در شعر حافظ شخصیت‌های بسیاری مانند زاهد، صوفی، محتسب، پیر مغان و غیره وجود­دارند. هویت این افراد از نگاه و اندیشه حافظ در شعر او بازنمایی­شده‌اند. سؤال پژوهش حاضر این است که دریابد شعر حافظ چگونه هویتی برای صوفی و پیر مغان قائل­است و در تقابل هویت این دو شخصیت کدام­یک برجسته گردیده­است و شخصیت خودی تلقی­می‌شود و کدام­یک حاشیه‌رانی شده­است و شخصیت غیرخودی محسوب­می‌شود. پیکره تحقیق دیوان غزلیات حافظ می‌باشد. چهارچوب نظری مبتنی­بر نظریه گفتمان لاکلا و موف و روش کار برمبنای روش نشانه‌شناسی گفتمانی سلطانی (1393) است. براساس این الگو تمام دال‌های ارزشی مربوط به «پیر مغان» و «صوفی» و مدلول‌های آن­ها به­دست­آمده‌اند و موردتحلیل قرارگرفتند دال­های ارزشی تمام بیت‌هایی هستند که این دو دال کلیدی در آن­ها به­کاررفته‌اند. نتیجه‌گیری حاکی از این بوده­است که درتقابل هویت این دو شخصیت، هویت صوفی مجموعه‌ای از ویژگی­های منفی است و با انتساب مدلول‌های منفی به دال صوفی، او موردحاشیه­رانی قرار­گرفته و شخصیت منفی و غیرخودی به­شمار­آمده­است. درمقابل با انتساب مدلول­های بسیار مثبت به هویت پیرمغان، حافظ او را برجسته­ساخته و قطب خودی به­حساب­آورده­است.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ لاکلا و موف؛ نشانه‌شناسی گفتمانی؛ برجسته‌سازی و حاشیه‌رانی

مراجع