تحولات هویت ملی ایران در دوره اسلامی (از ورود اسلام به ایران تا عصر صفوی)

سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)

دوره 8، شماره 30، دی 1400، صفحه 25-42   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/sej.2021.1928461.1325

نویسنده

مجید عباس‌زاده مرزبالی^*

دکتری علوم سیاسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی تحولات هویت ملی ایران از مقطع زمانی ورود اسلام به ایران تا عصر صفوی می‌‌باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد با پذیرش تدریجی اسلام از سوی ایرانیان، تکاپوی نوینی با سامان‌‌دهی هویت جمعی و ملی جدید در ابعاد مختلف آغاز شد. تکاپویی که بر پایه داشته‌‌های پیشین و تلفیق آن‌‌ها با مبانی اسلامی صورت گرفت. بعد از ورود اسلام به ایران، حکومت یا خلافت اسلامی جای حکومت ایرانی را گرفت و طی سه قرن نیز دین اسلام جایگزین دین زرتشت شد. ایرانشهر یا قلمرو پادشاهی فروریخت و کشور ایران حدود 9 قرن از وحدت سیاسی و ملی محروم ماند. اما هویت ملی ایران از جهت فکری و فرهنگی با استمرار دیگر عناصر هویتی تداوم یافت و کشور ایران به عنوان یک مفهوم همچنان زنده ماند و ایرانیان از لحاظ ملّیت و زبان و برخورداری از خاطرات مشترک تاریخی و آداب و رسوم خاص، از اعراب متمایز بودند. پس از چند قرن گسیختگی سیاسی در ایران نیز صفویان توانستند با تاکید بر عناصر فرهنگ ایرانی و مذهب تشیع و گسترش آن‌‌ها در کل کشور، وحدت را به ایران بازگردانیده و هویت ملی ایران را احیاء و تحکیم کنند.

کلیدواژه‌ها

هویت ملی ایران؛ هویت تاریخی؛ اسلام؛ دوره اسلامی؛ ایرانیان

مراجع

ابوالحسنی، رحیم (1388). سازگاری هویت‌‌ها در فرهنگ ایرانی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی). سیاست، 40(4)، ص23-49.

احمدپور، خسرو؛ سراج‌‌زاده، سید حسین (1398). هویت ملی در ایران: مرور سیستماتیک مقاله‌‌های علمی-پژوهشی (1395-1390). مطالعات ملی، 78، ص3-24.

احمدی، حمید (1390). بنیادهای هویت ملی ایرانی: چارچوب نظری هویت ملی شهروند محور. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.

استوار، مجید (1394). بررسی تاثیر ابعاد نمادین جهان ایرانی بر ذهنیت ایرانیان. سیاست، 45(3)، ص591-613.

اسمیت، آنتونی دی (1383). ناسیونالیسم: نظریه، ایدئولوژی، تاریخ. ترجمه منصور انصاری. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.

اشرف، احمد (1395). هویت ایرانی: از دوران باستان تا پایان پهلوی. ترجمه و تدوین حمید احمدی. تهران: نشر نی.

الهی‌‌منش، محمدحسن (1386). بررسی نگرش سیاسی نخبگان ایرانی: لایه‌‌های تمدنی و هویت ملی در ایران. راهبرد، 45، ص73-90.

بشیریه، حسین (1383). توسعه سیاسی و بحران هویت ملی. در: داود میرمحمدی. گفتارهایی درباره هویت ملی در ایران. تهران: موسسه مطالعات ملی.

بهنام، جمشید (1386). ایرانیان و اندیشه تجدد. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

تاجیک، محمدرضا (1384). روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان. تهران: فرهنگ گفتمان.

توحیدفام، محمد (1385). موانع توسعه فرهنگی در ایران. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.

حاجیانی، ابراهیم (1379). تحلیل جامعه‌‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه. مطالعات ملی، 5، ص193-228.

حاجیانی، ابراهیم (1388). جامعه‌‌شناسی هویت ایرانی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.

حافظ‌‌نیا، محمدرضا (1393). جغرافیای سیاسی ایران. تهران: سمت.

خدایی، ابراهیم؛ مبارکی، محمد (1387). سرمایه اجتماعی و هویت. رهیافت‌‌های سیاسی و بین‌‌المللی، 16، ص119-151.

خواجه‌‌سروی، غلامرضا (1389). امام خمینی و بازسازی هویت ملی ایرانی. مطالعات ملی، 41، ص3-35.

ربانی، جعفر (1381). هویت ملی. تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.

رجایی، فرهنگ (1373). معرکه جهان‌‌بینی‌‌ها. تهران: شرکت انتشارات احیاء کتاب.

رجایی، فرهنگ (1386). مشکله هویت ایرانیان امروز. تهران: نشر نی.

رمضان‌‌زاده، عبداله؛ بهمنی‌‌قاجار، محمدعلی (1387). هویت ایرانی و چندگانگی قومی. مطالعات ملی، 33، ص69-95.

زهیری، علیرضا (1389). جمهوری اسلامی ایران و مسئله هویت ملی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

طائی، علی (1396). بحران هویت قومی در ایران. تهران: نشر شادگان.

عباس‌‌زاده مرزبالی، مجید؛ حجازی، سید نصرالله (1398). هویت ملی ایران و مدرنیته. سیاست‌‌پژوهی، 13، ص49-72.

قاسمی، علی‌‌اصغر؛ ابراهیم‌‌آبادی، غلامرضا (1390). نسبت هویت ملی و وحدت ملی در ایران. راهبرد، 59، ص107-138.

کاویانی‌‌راد، مراد (1384). بنیادهای جغرافیای فرهنگ ایرانی. مطالعات راهبردی، 28، ص81-103.

کاویانی‌‌راد، مراد (1389). ناحیه‌‌گرایی در ایران از منظر جغرافیای سیاسی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

کبیری، افشار (1389). بررسی تحولات تاریخی هویت ملی در ایران. در: ابراهیم حاجیانی. کنکاشی در هویت ایرانی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.

کمالی، مسعود (1381). جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر. ترجمه کمال پولادی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.

گودرزی، حسین (1387). تکوین جامعه‌‌شناختی هویت ملی در ایران، با تاکید بر دوره صفویه. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.

مجتهدزاده، پیروز (1387). دموکراسی و هویت ایرانی. تهران: انتشارات کویر.

مجتهدزاده، پیروز؛ عسگری، سهراب (1389). جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک (عمومی و ایران). تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

مسکوب، شاهرخ (1373). هویت ایرانی و زبان فارسی. تهران: باغ آدینه.

مفتخری، حسین (1392). ایران و اسلام؛ هویت ایرانی، میراث اسلامی. جستارهای تاریخی، 4(2)، ص93-111.

میرسندسی، سید محمد (1390). جامعه‌‌شناسی تاریخی امنیت در ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

نصری، قدیر (1387). مبانی هویت ایرانی. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.

نقیب‌‌زاده، احمد (1381). تاثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌‌المللی.

Carrithers, M. & et al. (1985). The Category of the Person. Cambridge: Cambridge University Press.

Kellner, D. (1996). Television, Advertises at the constructim of postmodern Identity. London: Routledge Publication.

Poole, R. (2003). National Identity and citizenship. In: the Lins, Martin. Identities. U.K. Black well publishing.

Woodward, K. (2000). Questioning Identity: Gender, Class, Nation. London: Routledg.