مبانی فقهی حقوقی جبران خسارت منافع ممکن‌الحصول و محرومیت حقوق اجتماعی

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 13، شماره 49، فروردین 1401، صفحه 1-17   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاضل فاضلی داود¹؛ عباسعلی حیدری^{* 2}؛ محمود قیوم زاده³

¹دانشجوی دکتری، دانشکده علوم انسانی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

²استادیار، فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران

³استاد، فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ساوه، دانشگاه آزاد اسلامی، ساوه، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی مبانی فقهی- حقوقی جبران خسارت منافع ممکن‌الحصول و محرومیت حقوق اجتماعی است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که در اسلام هرگونه ضرر و زیان مشروع وارد به جسم، حیثیت و مال مسلمان باید توسط عامل زیان جبران گردد. منافع ممکن‌الحصول و محرومیت اجتماعی در فقه امامیه، با عنوان تعزیرات هماهنگی دارد و از مصادیق مجازات‌های تعزیری محسوب می‌شود. این برنامه‌های ضروری و مورد اهتمام شرعی، قابل‌ اجرا خواهد بود و سرچشمه عدالت کیفری در ادیان الهی وجود مقدس خداست که هم قانون و هم کیفر، ریشه اراده الهی دارند. توجه به مبانی فقهی و مشروعیت این مجازات، مسئله‌ای است که پرداختن به آن در حقوق کیفری که اقتباس شده از حقوق اسلام است، یک ضرورت بوده و اجتناب‌ناپذیر است. مجازات و محرومیت از حقوق اجتماعی در همه موارد نه ‌تنها مفید و مناسب نیست، بلکه تبعات منفی درپی دارد و موجب محرومیت حقوق و آزادی شرعی و قانونی افراد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

جبران خسارت؛ منافع ممکن‌الحصول؛ محرومیت؛ حقوق اجتماعی

مراجع

قرآن کریم.

 آخوندی، محمود (1394). آیین دادرسی کیفری. تهران: نشر دوراندیشان، ج1.

 انصاری، مرتضی (1414ق). رسائل الفقهیه. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ص 120-119.

جزیری، عبدالرحمان (1393). الفقه علی المذاهب اربعه. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ج5.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372). ترمینولوژی حقوقی. تهران: گنج دانش، ج4.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1376). دانشنامه حقوقی. تهران: امیرکبیر.

جمعی از پژوهشگران (۱۴۲۶)، فرهنگ فقه مطابق اهل بیت (ع). زیر نظر هاشمی شاهرودی. قم: موسسه دائره‌المعارف اسلامی، ج14.

حیدری، علی‌نقی (۱۳۸۹). اصول استنباط. ترجمه عباس زراعت و حمید مسجد سرایی. تهران: پیام نورآور، چاپ هشتم.

خالقی، ابوالفتوح (1380). مبانی نظری و جایگاه علمی محرومیت از حقوق اجتماعی و خدمات عمومی به ‌عنوان جایگزین کیفر سالب آزادی. رساله دکتری. تهران: دانشگاه تربیت ‌مدرس.

خراسانی، محمدکاظم (1409ق). کفایه الاصول. قم: موسسه آل البیت احیاء التراث.

خمینی‌، سید روح‌‌اللّه (1373). تحریر الوسیله. قم: دارالعلم، چاپ ششم، ج2.

 خویی، سید ابوالقاسم (1418ق). المستند فی شرح العروه الوثقی. قم: موسسه احیاء آثار الامام الخویی.

دهخدا، علی‌اکبر (1337). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران، ج2.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1419ق). مسالک الافهام. قم: مؤسسه معارف اسلامی.

طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1370). آزادی‌های عمومی و حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۰۸ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه، ج1.

کاتوزیان، ناصر (1387). حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار، ج4.

محقق حلی، ابوالقاسم نجم‌الدین (1389ق). شرایع الاسلام. نجف: مطبعه الادب، ج4.

محقق داماد، سید مصطفی (۱۳۹1). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، ج۱، چاپ سی و هشتم.

محمدی، ابوالحسن (۱۳۸۸). مبانی استنباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سی و دوم.

محمدی، ابوالحسن (۱۳۸۸). مبانی استنباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سی و دوم.

 مدنی قهفرخی، سعید (1394). ضرورت مبارزه با فقر و نابرابری در ایران. تهران: آگاه.

معرفت، محمدهادی (1368). بحثی در تعزیرات. کانون وکلاء، شماره ۱۴۶ -۱۴۷.

منتظری، حسینعلی (1411ق). دراسات فی ولایة الفقیه. قم: دارالفکر، ج2.  

مهرپور، حسین‌ (1368). سرگذشت‌ تعزیرات‌. کانون‌ وکلا، شمارة‌ 148، ص‌ 11.

 نجار، محمدعلی؛ حسن‌ الزیارت، احمد؛ عبدالقادر، حامد؛ مصطفی، ابراهیم (1989). المعجم الوسیط. ترکیه: دار الدعوه، استانبول، ج1.

نجفی، محمدحسن (1981). جواهر الکلام. بیروت: دار احیا التراث العربی، چاپ هفتم، ج41.

 نوبهار، رحیم (۱۳۸۷). حمایت حقوق کیفری از حوزه‌های عمومی و خصوصی. تهران: انتشارات جنگل.

ولیدی‌، محمدصالح (1374). حقوق‌ جزای‌ عمومی‌. تهران‌: نشر داد، ج‌4.