تحلیل ماهیت صکوک انتظاری در فقه؛ چالش‌ها و ناکارآمدی‌های آن

مطالعات فقهی و فلسفی

دوره 13، شماره 51، مهر 1401، صفحه 60-76   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

منوچهر غفوری¹؛ محمد صادقی^{* 2}؛ علیرضا رجب زاده³

¹دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، واحد بین‌المللی قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران.

²استادیار، گروه حقوق، دانشگاه هرمزگان، هرمزگان، ایران

³استادیار، گروه حقوق، واحد بین‌المللی قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تحلیل ماهیت صکوک انتظاری در فقه اسلامی؛ چالش­ها و  ناکارآمدی­های آن انجام شده است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه­ای می­باشد. نتایج پژوهش نشان داد از آنجا که اوراق قرضه مبتنی بر قرض با بهره است، از دیدگاه اسلام ربا محسوب شده و حرام است؛ لذا در کشورهای اسلامی‌ نمی‌توان از‌ این اوراق جهت تأمین مالی استفاده کرد. برای رفع ‌این مشکل در ابتدا به انتشار اوراق مشارکت پرداخته شد؛ اما از آنجا که ‌این اوراق به پشتوانه یک طرح فیزیکی منتشر می‌شود و زمانی که شرکت‌ها برای خرید دارایی و تأمین نقدینگی دچار مشکل شوند، اوراق مشارکت کاربردی ندارند، متخصصان مالی ابزار مالی جدید را طراحی نمودند. در نهایت با ‌ایجاد بانکداری اسلامی، ابزارهای مالی اسلامی ‌یا همان صکوک‌ ایجاد گردید. با وجود سابقه کم انتشار این ابزارها و عدم آزمایش آنها در بوته بحران‌های مالی و نوسانات اقتصادی و چالش‌هایی از جمله محدودیت‌های شرعی، تضارب فتوا در امور مالی اسلامی‌ و ریسک شرعی در کاربرد اوراق بهادار در حوزه مبانی و کمبود عرضه، بورس‌بازی، نبود استانداردهای لازم، چالش‌های قانونی و نظارتی و مشکل مالکیتی در صکوک، تردیدهایی در موفقیت بلندمدت آنها ایجاد می‌کند و ریسک واقعی پیش روی سرمایه‌گذاران را غیرقابل تعیین می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

صکوک انتظاری؛ فقه اسلامی؛ صکوک؛ بانکداری اسلامی؛ امور مالی اسلامی

مراجع

قرآن کریم.

احمدی حاجی‌آبادی، سید روح‌الله (1386). بررسی فقهی - نظری اوراق بهادار اسلامی(صکوک). راهبرد، شماره 12.

باقری، محمود؛ شوشی نسب، نفیسه (1392). مالکیت مستقیم و غیرمستقیم اوراق بهادار. مطالعات حقوق تطبیقی، دوره 4، شماره 2.

حسینی‌زاده مظلومی، سید رضا (1389). بررسی استفاده از صکوک استصناع در تأمین مالی مسکن. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

دره شیری، علی؛ فاضلیان، سید محسن؛ غلامی، حسن (1398). شناسایی و اولویت‌بندی چالش‌های گسترش بازار صکوک در ایران. تحقیقات مالی اسلامی، سال 9، شماره 2، ص611-646.

سروش، ابوذر؛ صادقی، محسن (1387). مدیریت ریسک اوراق بهادار اجاره (صکوک اجاره). اقتصاد اسلامی، سال7، شماره 27.

صالح‌آبادی، علی (1388). بورس‌بازی در بازار سهام از دیدگاه اسلام. مجله پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، شماره 20.

صالح‌آبادی، علی (1390). بورس‌بازی در بازار سهام از دیدگاه اسلام. کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، ص13-16.

عبادی، روح‌الله؛ گل‌محمدی، طیبه (1398). بررسی ارتباط ساختار تأمین مالی اقتصاد و بازار سرمایه. ‌اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره27.

عمادی، سید جواد؛ خمیس‌آبادی، زینب (1396). آسیب‌شناسی چالش‌های تأمین مالی اسلامی ‌با تأکید بر اوراق صکوک. رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، شماره2.

فضل‌الله، بشیر عمر محمد (2006م). تجربه البنک الإسلامی للتنمیه فی دعم التنمیه فی الدول الإسلامیه، والتحدیات المستقبلیه التی تجابه الصناعه المصرفیه الإسلامیه. جده: مجمع الفقه الإسلامی.

فلاح شمس، میرفیض؛ رشنو، زینب (1387). ریسک در صکوک و مصون‌سازی آن براساس موازین شرعی. در: نوزدهمین همایش بانکداری اسلامی.

فلاح شمس، میرفیض؛ شهرآبادی، ابوالفضل؛ معلمی، مرتضی (1393). بررسی و تحلیل ماهیت صکوک استصناع به منظور تعیین ویژگی‌های پروژه‌های دارای قابلیت تأمین مالی به وسیله این اوراق. در: تهران: کنفرانس بین‌المللی توسعه و تعالی کسب‌وکار.

لال‌الدین، محمداکرم (2019م). الإشکالات والضوابط الشرعیه لإصدار الصکوک السیادیه. المالیه التشارکیه للأبحاث والدراسات الفقهیه والقانونیه، رقم اول.

ماجد السید، احمد؛ الهاشمی، ندى (2016). دراسه قطاع الاقتصاد الإسلامی بدوله الإمارات العربیه المتحده. وزاره الاقتصاد لدوله الامارات العربیه المتحده.

الماحی، عصام‌الزین (2004م). تقییم عملیات المصارف الإسلامیه فی أسواق الأو ا رق المالیه المحلیه والأجنبیه وأسواق المعادن الثمینه. عمان، الأردن: الأکادیمیه العربیه للعلوم المالیه والمصرفیه.

مجلسی، محمدباقر (1388). بحار الانوار. قم: انتشارات اسلامیه، ج64.

محقق حلّی، جعفر بن حسن (1403ق). شرایع الاسلام. بی‌جا: دارالهدی للطباعه و النشر، چاپ سوم، ج2.

موسویان، سید عباس (1378-1377). نظریه‏های بهره و ربا. نقد و نظر، سال 5، شماره 1-2.

نیکومرام، ‌هاشم؛ افتخاری اکبری، اکبر (1395). ابزارهای مالی اسلامی‌ گامی ‌جهت تعمیق ابزار  مالی. قابل دسترس در: http://akbareftekhari.ir/fa/Files/Article/Islamic%20financial%20instruments%20as%20financial%20market%20developer.pdf

ورشید، احمد (1374). مطالعاتی در اقتصاد اسلامی. ترجمه محمدجواد مهدوی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.

یارمحمدی، رضا و همکاران (1396). شناسایی و اولویت‌بندی معیارهای تأمین مالی مطلوب در بازار سرمایه اسلامی ‌از منظر اقتصاد مقاومتی. اقتصاد اسلامی، سال 9، شماره2.

یوسف کمال محمّد (1993م). فقه الاقتصاد النقدی. دار الصابونی دارالهدایه.

 

Al Elsheikh, A.A. & Tanega, J. (2011). Sukuk Structure and its Regulatory Environment in the Kingdom of Saudi Arabia. Law and Financial Markets Review, Vol.5, No.3, p. 188.

IFSB (Islamic Financial Services Board) (2016). Islamic Financial Services Industry Stability Report 2016. Islamic Financial Services Board Malaysia Publishing, Malaysia, p.19.

Nanaeva, Zh.K. (2010). How risky sukuk are: comparative analysis of risks associated with sukuk and conventional bonds. Dissertation submitted in partial fulfillment of the degree of MSc in Finance and Banking.

Reuters (2014). Islamic Finance Looks to Shake off Sukuk Pricing Hitch. Available at:  http://ww.w.reuters.com/article/islamic-finance-sukuk-idUSL6N0O60TQ20140522, 10.09.2016.

Seyed Ali, S. (2005). Islamic Capital Market Products: Developments & Challenges, Available at: https://econpapers.repec.org/paper/risirtiop/0213.htm