بررسی تطبیقی کیفیّت زندگی شهری خانواده های ساکن در سکونت‏گاه های غیر‏رسمی و رسمی شهرمشهد

زن و مطالعات خانواده

مقاله 7، دوره 15، شماره 58، اسفند 1401، صفحه 137-165   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jwsf.2021.1940704.1611

نویسندگان

سیمین فروغ زاده^{* 1}؛ سید مهدی پنج تنی²

¹مربی پژوهش، عضو هیات علمی گروه توسعه پایدار شهری و منطقه ای جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، مشهد(نویسنده مسئول) [e-mail]

²دانشجوی دکترای جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد و عضو پژوهشی سازمان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، مشهد ، ایران

چکیده

کیفیت زندگی شهری یک حوزه ی اصلی در مطالعات شهری در کشورهای مختلف تلقی می شود و توجه به ابعاد چندگانه ی اجتماعی، محیطی و اقتصادی آن به دلیل نقشی که به عنوان یک مولفه کلیدی در مدیریت و برنامه ریزی شهری و بطور کلی تعیین میزان قابل زیست بودن شهرها ایفا می کند فزونی یافته است. کیفیت زندگی شهری خدمات شهری مناسب و در دسترس برای همگان در چارچوب توسعه پایدار است.سکونتگاه­های غیر رسمی حاشیه شهرها مناطقی هستند که آهنگ تحولات کالبدی و رونق اقتصادی و اجتماعی آنها با سایر نقاط شهری مطابقت ندارد و سطح کیفی زندگی در آنها به علل گوناگون در سطح نازلی قرار دارد. این سکونتگاه­ها عموما فاقد زیرساخت های اولیه مناسب برای زندگی شهری اند و ساکنان این مناطق در مقایسه با بخش رسمی شهرکیفیت زندگی مطلوب و رضایت بخشی ندارند. هدف تحقیق بررسی مقایسه ای کیفیّت زندگی ادراک شده در خانواده های ساکن در سکونتگاه‏های غیررسمی با ساکنان محدوده‏های رسمی شهرمشهد است که با اتکا به نظریه« لی» در چهار بعد اقتصادی، اجتماعی،زیست محیطی و کالبدی به عنوان پایه های توسعة پایدار شهری مورد بررسی قرار گرفت. تحقیق در سطح توصیف و به روش پیمایش و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته ای که روایی و پایایی آن بدست آمده بود، انجام شد. داده ها از نمونه ای به حجم630 نفر از سرپرستان خانواده درمناطق دوازده گانه شهرمشهدکه به شیوه خوشه‏ای انتخاب شده بودند،به صورت حضوری جمع آوری شد.یافته­ها نشان می دهد میانگین کل شاخص«کیفیّت زندگی» برابر با 2.90 در بازه یک تا چهار است اما تفاوت هایی بین دو گروه مورد بررسی وجود دارد.با توجه به میزان میانگین به دست آمده، ساکنان سکونتگاه­های رسمی(میانگین 3)، در مقایسه با ساکنان سکونتگاه­های غیررسمی(میانگین 2.74) از وضعیت عمومی زندگی خود رضایت بیشتری داشته و در نتیجه ارزیابی مثبت تری از کیفیّت زندگی شان در ابعاد سه گانه مورد مطالعه(اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی) دارند. مقایسه شاخص کلی بعد اجتماعی(وضعیت همبستگی اجتماعی،احساس تعلق مکانی،مشارکت غیررسمی در محله،احساس بهزیستی خانوادگی،احساس امنیت در محله)حاکی از یکسان بودن ارزیابی هر دو گروه پاسخگویان است و تنها در مولفه مشارکت غیررسمی، ساکنانِ محدوده های غیررسمی ارزیابی مثبت تری از کیفیّت زندگی خود داشتند. نتایج حاکی ازوجود رابطه میان درجه توسعه یافتگی مناطق شهری با رضایت افراد از کیفیّت زندگی شان دارد.

کلیدواژه‌ها

کیفیّت زندگی؛ خانواده؛ سکونتگاه رسمی و غیر‏رسمی؛ مشهد

سایر فایل های مرتبط با مقاله

فهرست کلیه منابع فارسی و انگلیسی 30.9.1400.docx

مراجع

• ایراندوست،کیومرث؛ پاکزاد،عرفان.(1394).ارزیابی دگرگونی کیفیت زندگی در سکونتگاه­های غیررسمی دردهه گذشته، مطالعه موردی: دولت آباد کرمانشاه.رفاه اجتماعی، 15(57) : 177-151.
• براتی،ناصر؛یزدان پناه شاه‏آبادی، محمدرضا.(1390).بررسی ارتباط مفهومی سرمایه اجتماعی و کیفیّت زندگی در محیط شهری،نمونه موردی: شهرجدید پردیس.جامعه پژوهی فرهنگی.پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 2(1): 49 -25.
• بهمنی،افشین؛ اوجاقلو،مریم؛علوی،علی؛بهمنی،زانکو.(1394).تحلیل تطبیقی مناطق اسکان غیر‏رسمی از نظر شاخص‏های کیفیّت زندگی شهری، نمونه موردی: اسلام آباد و بیسیم زنجان. مجله شهر پایدار،2( 3): 58- 43.
• باسخا،مهدی؛ عاقلی کهنه شهری، لطفعلی؛ مسائلی، ارشک.(1390).رتبه بندی شاخص کیفیت زندگی در استان‌های کشور، فصلنامه رفاه اجتماعی، 10 (37): 95-112.
• پوراحمد، احمد؛عمو،ابراهیم؛حاجیان،محمد؛رئوفی،اصغر.(1396).سنجش کیفیت زندگی در سکونتگاه­های غیررسمی،مطالعة موردی:محلة اسلام آباد تهران.جغرافیای اجتماعی شهری،4 (2) : 22- 1.
• ترکمن،سولماز؛ فتحی،سروش.(1395).تحلیل اثرهای اشتغال زنان بر کیفیّت زندگی آنان، مطالعه موردی زنان شاغل در وزارت علوم تحقیقات و فناوری.فصلنامه زن و جامعه، 7 (4): 26-13.
• تقوایی،علی اکبر؛ رفیعیان، مجتبی؛سلمانی،حسن.(1393).سنجش و بررسی کیفیّت زندگی ذهنی بر اساس ادارک ساکنان،نمونه موردی: محله هاشمی در منطقه10 تهران.جغرافیا و برنامه ریزی، 18(50 ): 105-89.
• چاره جو،فرزین؛ احمدی، عاطفه.(1399).ارزیابی شاخص های کیفیّت زندگی در محلات حاشیه نشین شهر سنندج.فصلنامه علمی مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه‏های انسانی،15(2): 498-483.
• حاتمی‏نژاد،حسین؛حیدری،اصغر؛نجفی،اسماعیل؛عباسی فلاح،وحید.(1396).ابعاد کیفیّت زندگی ساکنان سکونتگاه‏های خودروی شهری(مطالعه موردی:محله اسلام آباد کلانشهر تهران).دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهر،4 (2): 45-23.
• حاتمی‏نژاد،حسین؛ صفدری مولان، امین؛ محمودی، مریم.(1395). ارزیابی شاخص های کیفیّت زندگی در سکونتگاه­ها و بافت های حاشیه نشین و اسکان غیر رسمی(نصیر آبادو سلطان آباد در استان تهران).تهران: چهارمین کنگره علمی پژوهشی افق های نوین در حوزه مهندسی عمران،معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران.برگزار کننده: انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین و انجمن علمی تخصص عمران و معماری.
• حاتمی نژاد، حسین؛محمدی کاظم آبادی،لیلا.(1396).سنجش رضایتمندی از شاخص های کیفت زندگی در شهرهای جدید ،مطالعه موردی: شهر جدید مهاجران.مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7 (23):68-53 .
• خراسانی مقدم، صبا؛ یزدانفر،سیدعباس؛حسینی،سیدباقر.(1394).بررسی شاخص‏های کیفیّت زندگی مؤثر بر میزان رضایت مندی ساکنان سکونتگاه­های غیررسمی، مطالعة موردی: محلة فرحزاد تهران فرحزاد شمالی.پژوهش های جغرافیای انسانی،47 ( 1) :117-97.
• خادم الحسینی،احمد؛منصوریان،حسین؛ستاری،محمدحسین.(1389).سنجش کیفیّت ذهنی زندگی در نواحی شهری مطالعه موردی:شهرنورآباد استان لرستان. جغرافیا و مطالعات محیطی،1( 3): 60-45.
• روزنامه همشهری آنلاین، مشهد رتبه سوم حاشیه نشینی در کشور، 15/4/1400 ،https://b2n.ir/j60877
• زیاری،کرامت اله؛رفیعی مهر، حسین.(1396). ارزیابی کیفیّت زندگی شهری بافت حاشیه نشین، مورد شناسی: محله حصار همدان.جغرافیا و آمایش شهری منطقه ای،7: 214-199.
• سالاری سردری،فرضعلی؛حیدرمقدم،مصطفی؛سبحانی، نوبخت؛ عارفی، اعظم.(1393). بررسی مولفه های کیفیّت زندگی در فضاهای شهری، مطالعه موردی: شهر لامرد.دو فصلنامه پژوهش های منظر شهر،1( 2): 62-53.
• فتاحی، مهکامه؛ صادقی،حانیه.(1397).بررسی عوامل موثر بر ارتقا کیفیّت زندگی حاشیه نشینی مطالعه موردی: محله خاک سفید.تهران: کنفرانس بین المللی عمران،معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران.برگزار کننده:موسسه آموزش عالی صنعتی مراغه،دانشگاه صنعتی مراغه با همکاری دانشگاه تبریز و دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
• قاسمی، مریم؛ نسیمی،زهرا ؛عاشوری گرو، الهام؛ امیدوار، نشاط.(1396).بررسی کیفیّت زندگی حاشیه نشینان شهر مشهد،مطالعه موردی:روستاهای دهرود، همت آبادگرجی سفلی.مشهد: اولین کنفرانس بین المللی برنامه ریزی و مدیریت شهری. برگزار کننده:دانشگاه فردوسی مشهد،مرکز پژوهش های شواری اسلامی شهر مشهد.
• میرزاجانی،مسعود.(1397).اطلاعات جمعتی سکونتگاه­های غیر رسمی مشهد به تفکیک مناطق، پهنه ها و محلات بر اساس سرشماری سال 1395.،شهرداری مشهد.معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی.مدیریت آمار، تحلیل و ارزیابی عملکرد.
• محمدی،جمال؛ زنگنه،مهدی؛عبدلی،اصغر.(1389).سنجش شاخص های کیفیت زندگی از نظر شهروندان شهر مشهد.فصلنامه مطالعات مدیریت شهری،2(3):117-97.
• نقدی،اسداله؛بابایی،حیدر.(1394).مروری برشاخص‏ها و مولفه های کیفیّت زندگی شهری،موردمطالعه:شهرهمدان.فصلنامه مطالعات مدیریت شهری،7 (23):14-2.
• نجفی،سعید؛احدنژاد،محسن؛دویران،اسماعیل.(1394).ارزیابی کیفیّت زندگی در سکونتگاه­های غیر‏رسمی شهرها،موردشناسی:محله اسلام آباد شهر زنجان.مجله جغرافیا و آمایش شهری منطقه ای، 5 (16):90-75.
• نظم فر،حسین؛محمدی،چنور.(1396).سنجش کیفیّت زندگی شهری،مطالعه موردی:منطقه دو شهر اردبیل.فصلنامه آمایش محیط،10(36) :92-69.
• نصیری،فخرالسادات؛عبدالملکی،شوبو.(1395).تبیین ارتباط حمایت اجتماعی ادراک شده با کیفیت زندگی با نقش میانجی استرس ادراک شده در زنان سرپرست خانوار شهر سنندج.جامعه شناسی کاربردی،27(4):116-99.
• D,Visagie.J(2013).The more things change the more they remain the same: A study on the quality of life in an informal township in Tshwane. Habitat International, 39 :302-309
• B.M (2012). Quality of Life of Slum Women: A Case Study of Mangalore City, Journal of economics and sustainable development,3(1):1-8
• D, Kawachi. I (2007). U.S. State Level Social capital and Health related Quality of Life: multilevel evidence of main, mediating, and modifying effects, Annals of Epidemiology, 17( 4):258-269
• Y.J (2008). Subjective Quality of Life Measurement in Taipei, Building and Environment, 43( 7): 1205–1215
• R , Shyy. T, Stimson. R (2006). What is the Strength of the Link Between Objective and Subjective Indicators of Urban Quality of Life?, Applied Research in Quality of Life, 1: 79–96
• B, Olusola Omotayo.A, Ikponmwosa Ighodaro.D, Babatunde Agbola.S (2021). Analysis of the Living Conditions at eZakheleni Informal Settlement of Durban: Implications for Community Revitalization in South Africa, Sustainability,13(4):1-16
• A,shafik.S,khedr.F(2016).Affordable Housing as a Method for Informal Settlements Sustainable Upgrading, Procedia - Social and Behavioral Sciences , 223 : 126 – 133.
• Santos, L. and Martins, I(2007).Monitoring Urban Quality of Life: The Porto experience. Social Indicators Research,80(2): 411 – 425
• E(2017).Satisfaction with Neighborhood Quality Attributes in Port Harcourt Municipality, International Journal of Science and Research (IJSR), 6 (3):382-390
• J.S )2010(.Assessing Quality of Life in Stuttering Treatment Outcomes Research, Journal of Fluency Disorders,35(3):190–202

-Zainal, R., Kaur, G., Khalili, J.M., Ahmad, A (2012). Housing Conditions and Quality of Life of the Urban Poor in Malaysia, Social and Behavioral Sciences, 50: 827-838