بازتاب بازمانده‌‌های اسطوره‌‌ها در قصّه‌های مشدی‌گَلین‌خانم

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 18، شماره 66، فروردین 1401، صفحه 267-295   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2021.1939890.2858

نویسندگان

خداداد معتضدکیانی¹؛ قربانعلی ابراهیمی^{* 2}؛ مهرداد چترایی عزیزآبادی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

²استادیار زبان و ادبیّات فارسی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

چکیده

«قصّه‌های مشدی‌گَلین خانم» نوشتة الول ساتن، شامل 110 قصّه از قصّه‌های عامیانة مردم ایران است. هدف این پژوهش، نشان دادن بازتاب بازماند‌ه‌های اسطوره‌ها در برخی از این ‌قصّه‌ها و همچنین تطبیق این اسطوره‌ها با شاهنامه و کتاب‌های اسطوره‌ای است. در این قصّه‌ها، سخنی از زال و سیمرغ نیست، ولی قهرمان را پرند‌‌ه‌ای پرورش‌می‌ د هد و کرّة دریایی و اسب با کندن چند تار از یال خود و دادن به قهرمان داستان، او را یاری می‌رسانند. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی نشان می‌دهد که برخی از قصّه‌های عامیانه، شکسته شدۀ اسطوره‌ها هستند که با گذشت زمان در قصّه‌ها و افسانه‌ها بازتاب یافته‌‌اند. ورود اسطوره‌ها در قصّه‌ها و افسانه‌های عامیانه سبب بقای آن‌ها شده ‌است.  ممکن است محتوای قصّه‌های مشدی گلین خانم، تمام جنبه‌های اسطوره را دربرنگیرد، اما به صورت پاره‌های گسسته از یک یا چند اسطوره و یا وقایع شاهنامه الگو گرفته باشد. نگارندگان در این ‌پژوهش با واکاوی ابعاد برخی از «قصّه‌های مشدی‌گلین‌خانم»، تأثیر اسطوره‌ها را در برخی از این قصّه‌ها بررسی ‌کرده و چگونگی دگردیسی آن‌ها را تبیین نموده‌اند.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ ادبیات‌عامّه؛ شاهنامه؛ دگردیسی؛ قصّه‌های مشدی‌گَلین‌خانم

مراجع

آموزگار، ژاله. 1395. تاریخ اساطیری ایران. چ17. تهران: سمت.

آیدنلو، سجاد. 1379. شاهنامه و ادب عامیانة کردی. چ1. ارومیّه: صلاح‌الدّین ایّوبی. 

ابراهیمی، مختار. 1400. «اسطوره شناختی چگونگی و چرایی سفرقهرمان در کارنامة اردشیر بابکان». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش63. صص67ـ41.    

استروس، لویی. 1377. جهان اسطوره‌شناسی. ترجمه جلال ستاری. چ2. تهران: مرکز.

افشاری، مهران. 1387. تازه به تازه نو به نو. چ‌2. تهران: چشمه.

الول ساتن. لارنس پائول. 1397. قصّه‌های مشدی‌گلین خانم. چ‌12. تهران: مرکز.

الیاده، میرچا. 1382. اسطوره، رؤیا، راز. ترجمه رؤیا منجّم. چ‌3. تهران: گلرنگ یکتا.

ـــــــــــ .1384. اسطورة بازگشت جاودانه. ترجمه بهمن سرکاراتی. چ‌2. تهران: طهوری.

انوشه، حسن. 1375. دانشنامة ادب فارسی در آسیای مرکزی. تهران: موسسة فرهنگی ‌و انتشاراتی دانشنامه.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمة جلال ستاری. تهران: توس.

باقری، مهری. 1376. دین‌های ایرانی پیش از اسلام. تبریز: دانشگاه تبریز.

پراپ، ولادیمیر. 1371. ریشه‌های تاریخی قصّه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.

پراک، مهدیه. 1395. «شکل‌شناسی سیمای درویش در ادبیّات عامّه با تکیه بر قصّه‌های مشدی ‌گلین خانم». یازدهمین گردهمایی بین المللی انجمن ترویج زبان و ادب. دانشگاه گیلان. صص1746ـ1733.   

تواضعی، رسول . 1373 . «نقش و تأثیر عدد هفت در شاهنامة فردوسی». ادبستان هنر و فرهنگ. ش52. صص8ـ1. 

جعفریه، مهناز و فرناز اکبریان ‌یزدلی. 1395. «مقایسه دو داستان از مشدی‌گلین خانم و مرزبان‌نامه و هزار و یک شب».  مجموعه مقالات دومین همایش متن پژوهشی ادبی. صص11ـ2.  

چالاک، سارا. 1397. «ایزدبانوان اساطیری در قصّه‌های عامیانه». فصلنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی. جهاد دانشگاهی. ش49. صص70ـ49.  

حرمتی، حمیده و الهام آذربرزین. 1398. «تحلیل انگارة اسطوره‌ایی پیکرگردانی در افسانه‌های عامیانۀ آذربایجان». فصلنامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج. شماره 40. صص163ـ139.  

حیدری، اصغر. 1392. شناخت روحیات ملل. تهران: مهکامه. 

دانیلز، مایکل.1372. خودشناسی به روش یونگ. ترجمه اسماعیل فصیح. تهران: فاخته.

دبیرسیاقی، محمد. 1381. داستان‌های نامورنامة باستان. ج1 - 26. چ 2. تهران: قطره.

دهخدا، علی اکبر. 1372. فرهنگ دهخدا. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ذبیح نیا، عمران، فریبا قیومی‌زاده. 1396. «بررسی کاربرد اعداد یک تا پنج در افسانه‌های مکتوب ایرانی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی بلاغی. دانشگاه پیام نور واحد تهران. ش18. صص36ـ24. 

ذوالفقاری، حسن. 1395. باورهای عامیانة مردم ایران. چ 5. تهران: چشمه.

رانک، اتو. 1399. اسطورة تولد قهرمان، تفسیری روان شناختی از اساطیر. ترجمه مهرناز مصباح. چ4. تهران: آگه.

رضایی، مهناز و مهرنوش ‌کی‌فرخی. 1396.«بررسی جامعه‌شناختی قصّه‌های ‌مشدی‌گلین بر اساس نظریات میشل دوسرتو ». دومین همایش ملّی بررسی ادبیّات بومی ایران زمین. صص594ـ588.

روحانی سراجی، حسن، حسین خسروی و امیرحسین همتی. 1397. «کهن‌الگوی مادرمثالی در قصه‌های‌ مشدی‌گلین‌خانم با تکیه بر نظریات ‌یونگ». فصلنامة ‌ادبیات‌ عرفانی ‌و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش52. صص247ـ211. 

ستاری، جلال. 1374. اسطوره و رمز ( مجموعه مقالات). تهران: سروش.

سلیم‌پور سرچاهانی، فاطمه. 1393. فانتزی در قصّه‌های عامیانة مشدی‌گلین‌خانم. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه هرمزگان: دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی.

قائمی، فرزاد و محمدجعفر یاحقی .1388.«اسب، پرکاربردترین نمادینة جانوری در شاهنامه و نقش آن در تکامل کهن الگوی قهرمان». فصلنامة زبان و ادب پارسی. شمارة42. صص26-10).

کزّازی، میرجلاالدّین. 1372. رؤیا. حماسه. اسطوره. چ4 . تهران: مرکز.

کمبل، جوزف. 1388.  قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسرونیا. مشهد: گل آفتاب.

کوپر، جی. سی. 1386. نمادهای سنّتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. تهران: فرهنگ نشر نو.

مارزولف، اولریش. 1376. طبقه‌بندی قصّه‌های ایرانی. تهران: سروش.

مالمیر، تیمور. 1387. «جابجایی‌های عددی اسطورة آفرینش نمونة انسان نخستین». جستارهای نوین ادبی. دانشگاه فردوسی مشهد. ش160. صص294ـ283. 

محجوب، محمّدجعفر. 1386.  ادبیّات عامیانة ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. ج1. چ4. تهران: چشمه.

محمودی، محمدعلی. 1391.«بررسی جامعه شناسی قصه‌های عامیانه براساس قصه‌های مشدی‌گلین‌خانم». پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

میرصادقی، جمال. 1394. ادبیّات داستانی. چ 7 . تهران: سخن.

واحد دوست، مهوش. 1399. رویکردهای علمی به اسطوره شناسی. چ3. تهران: سروش.

هینلز، جان. 1368. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمدتفضلی. چ1. تهران: چشمه

یاحقّی، محمّد جعفر. 1388. فرهنگ اساطیر و اشارات داستان در ادبیات فارسی. تهران: سروش.