فناء فی‌الله و وحدت وجود از دیدگاه ابن‌فارض و ملای‌جزیری (از ادبیات تطبیقی عربی- کُردی بر اساس مکتب ادبی تطبیقی آمریکایی)

جستار نامه: ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

دوره 5، شماره 17، آذر 1400، صفحه 136-159   

نوع مقاله: مروری

نویسنده

احمد شریعت پناه

دانشجوی دوره دکتری تخصصی گروه زبان وادبیات عرب، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.

چکیده

یکی از مهم‌ترین مضامین ادبی اهل تصوف که در مجالس ذکر و ادب اهل این فن به چشم می‌خورد و با نغمه­های جذاب دل هر شنونده­ای را می­رباید، عشق و دوست‌داشتن ذات اقدس الهی است که در فناء فی­الله و وحدت وجود نمایان می­شود، دو شاعر عرب ابن­فارض و کُرد ملای جزیری در زمینه مضامین عرفانی سرآمد قرون خود بوده­اند، ضمن این‌که نام آنان در حوزۀ عرفان و تصوف نیز در کنار نام کسانی چون شیخ اشراق سهروردی، ابن‌عربی، صدرالدین قونوی، مولوی بلخی و مولانا خالد شهرزوری، پیوسته جای می‌گیرد و آثار منظوم و منثور آنان در حلقه‌های ذکر صوفیه نیز تدریس می‌شده است. آثار منظوم این دو شاعر عارف آکنده از مفاهیم و اصطلاحات عرفان نظری است همچون: اتحاد، فناء، بقاء، وجد، فرق، جمع، فقر، زیبایی، عشق، حُبّ، درخواست دیدار، تجلی و ده‌ها اصطلاح دیگر که با توانایی ویژه‌ای در قالب قصاید و غزل به­شیوه تمثیل و تعابیر شاعرانه بسط و گسترش یافته است. این دو شاعر عارف مانندگی‌های فراوانی با هم دارند و بر این باورند که فناء در نهایت به وحدت می‌انجامد و وحدت را در فناء می‌جویند. ایشان معتقدند برای رسیدن به وحدت، سالک در ابتدا از هستی ظاهــری خود جدا می‌شود، سپس در معشـوق چنان غرق می‌شود که خودی از او باقی نمی‌ماند، با گذشتن از این مرحله عارف در وحدتی عاشقانه محبوب ازلی خود را در می‌یابد. در این جستار تلاش شده که نمونه‌های شعری این دو شاعر برجسته تاریخ ادبیات پژوهش و بررسی شود. نتیجۀ تحقیق بیان می‌دارد که علاوه بر وجود مضامین مشترک در حوزۀ فناء فی‌الله و وحدت وجود از لحاظ زبانی و محتوایی در آثار این دو شاعر در بسیاری از موارد ملای جزیری از ابن فارض تاثیر پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

عرفان؛ فناء فی‌الله؛ وحدت وجود؛ ابن‌فارض؛ ملای‌جزیری

مراجع