رویکرد کنشگری روشنفکر در «چشم‌هایش» و «دل کور» بر اساس نظریه کنش متقابل نمادین

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 60، زمستان 1400، صفحه 9-34  

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.687391

نویسندگان

مرتضی هادیان¹؛ منصوره ثابت زاده ²؛ حسین ابوالحسن تنهایی³

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

³دانشیار گروه علوم اجتماعی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هنجارها در موضع قدرت و خواهان پیروزی هستند و با ایجاد سلطه بر فکر، آدمی را به فرمانبرداری وا می‌دارند. روشنفکر بر خود می‌داند که در مقابل هنجارهای کج بایستد و برای تحقق شرایط مطلوب فکری بکوشد. در روش­شناسی «کنش متقابل نمادین» هربرت بلومر آگاهی انسان به خویشتنِ خویش در دنیای تجربی جامعه به وجود می‌آید. در این رویکرد جامعه­شناختی روشنفکر کنشگری است که کنش او بر اساس تفسیر در موقعیت­های اجتماعی- سیاسی روی می­دهد و نقش او در دفاع یا نپذیرفتن هنجارها، جهت­گیری می­شود. رمان «چشم‌هایش» تصویری را از تاریخ پهلوی اول نشان می‌دهدکه در آن «خود جمعی»، آمیزه­ای از خودی سنت­گرا و متجدد است. منافع جمعی بر منافع فردی ترجیح دارد. روشنفکر فردی متجدد است و با مبارزه در برابر نظام اقتدارگرای سیاسی به کنشگری می­پردازد. رمان «دل کور» روایتگر دوره پهلوی اول و دوم است. «خود جمعی» در این رمان، «خودی» منفعل و خشن است. در جهان رمان منافع فردی بر منافع جمعی ترجیح دارد. روشنفکر در رویارویی با «خود جمعی» بر اساس مهربانی و صلح طلبی کنشگری می­کند.

کلیدواژه‌ها

روشنفکری؛ رمان؛ کنشگری؛ کنش متقابل نمادین؛ هربرت بلومر

مراجع

احمدی، بابک. 1387ش، کار روشنفکری، چ دوم، تهران: مرکز.

آزاد ارمکی، تقی. 1376ش، نظریه‏هاى جامعه‏شناسى، تهران: سروش.

بلومر، هربرت. 1388ش، کنش متقابل گرای نمادی، ترجمه حسین ابوالحسن تنهایی، تهران: نگاه اول.

تنهایی، حسین ابوالحسن. ۱۳۹۳ش، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه شناسی، چ هفتم، تهران:  نشر مرندیز و نشر بهمن برنا.

تنهایی، حسین ابوالحسن. 1394ش، نظریه‌های جامعه شناسی، چ چهارم، تهران: نشر بهمن برنا و مرندیز.

توسلی، غلامعباس. 1370ش، نظریه‏هاى جامعه‏شناسى، تهران: سمت.

ریترز، جورج. 1386ش، نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: علمی.

سعید، ادوارد. 1389ش، نشانه‌های روشنفکران، ترجمه محمد افتخاری، تهران: آگاه.

علوی، بزرگ. 1372ش، چشم‌هایش، تهران: انتشارات نگاه.

فصیح، اسماعیل. 1372ش، دل کور به روایتی دیگر، تهران: نشر نو.

وبستر، راجر. 1382ش، پیش درآمدی بر مطالعه نظریه ادبی، ترجمه الهه دهنـوی، ویراسـتار حسـین پاینـده، تهران: روزنگار.

کتب انگلیسی

Blumer, Symbolic Interactionism, N.J: Prentice-Hall Inc., 1969.

Lauer, R.H. and W.H.Handel Social Psychology: The Theory and Application of Symbolic Interactionism Boston: Houghton Mifflin, 1977.

 

مقالات

تنهایی، حسین ابوالحسن. 1378ش، «جایگاه نظریه هربرت بلومر در جامعه شناسی معرفت»، مجله دانشگاه اصفهان(علوم انسانی)، جلد 10، شماره 1 و 2، صص 58-39.

صادقی، معصومه. 1397ش، «تحلیل تطبیقی اصالت بشر از دیدگاه مولانا با اندیشه‌های ژان پل سارتر»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، تابستان، شماره46، صص271-253.

لویمی، سهیلا. 1398ش، «انسان‌گرایی فردوسی؛ احیای اندیشه ایرانشهری و پایان سکوت فرهنگ ایرانی»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، پاییز، شماره51، صص261-282.

مهدوی، محمد صادق. 1376ش، «مقدمه‌ای بر مکتب کنش متقابل نمادی»، نشریه شناخت، شماره21، بهار و تابستان، صص6-49.

Blumer, Herbert. (1969) ‘The Methodological Position of Symbolic Interactionism’ in Symbolic Interaction. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall: 1–60.