بررسی اندیشه‌های هستی‌گرایانه در شعر شاملو بر اساس آرای نیچه

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 60، دی 1400، صفحه 87-106   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.687399

نویسندگان

پیمان پاسبان ذوقی¹؛ لیدا نامدار^{* 2}؛ جواد طاهری³؛ غلامرضا حیدری³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خدابنده، دانشگاه آزاد اسلامی، خدابنده، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی و ادبیات تطبیقی، واحد خدابنده، دانشگاه آزاد اسلامی، خدابنده، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد ابهر، دانشگاه آزاد اسلامی، ابهر، ایران

چکیده

اگزیستانسیالیسم یا هستی‌گرایی از مفاهیم محوری اندیشه نیچه است که در شعر معاصر به‌ویژه در شعر شاملو نمود روشنی دارد. مصادیق برجسته آن از جمله تقدم وجود بر ماهیت، تعهد و مسئولیت، فردیت، گزاف بودن زندگی و جهان، مرگ و نیستی، آزادی، دلهره و اضطراب، وانهادگی و تنهایی در شعر شاملو با هنرمندی تمام بازنمایی شده است جستار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی بر اساس گزاره‌های مکتب امریکایی ادبیات تطبیقی که به بررسی رابطه ادبیات با دیگر شاخه‌های علوم انسانی می‌پردازد. در پی پاسخ به این پرسش است که اندیشه‌های هستی‌گرایانه چگونه در ذهن و زبان شاملو پرورانده شده و نگاه او به هستی بر چه اندیشه و فلسفه‌ای متمرکز بوده است؟ تبیین و ترسیم هستی­شناسی در شعر شاملو با توجه به آرای نیچه هدف اصلی این نوشتار است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد شاملو پیوند عمیقی با مباحث و اندیشه‌های هستی‌شناسانه داشته، مفاهیم و دغدغه‌های وجودی به صورت تأمل برانگیز و بسامد بسیار بالایی در سروده­هایش سایه انداخته است. این مفاهیم با آرای هستی‌گرایانه نیچه نقاط تلاقی بسیاری دارد.

کلیدواژه‌ها

هستی‌گرائی؛ وجود؛ فردیت؛ شعر؛ نیچه

مراجع

احمدی، بابک. 1380ش، ساختار و تأویل متن، چ پنجم، تهران: مرکز.

احمدی، بابک. 1385ش، معمای مدرنیته، چ چهارم، تهران: مرکز.

استرن، ج.پ. 1373ش، نیچه، ترجمه عزت­الله فولادوند، چ دوم، تهران: طرح نو.

بارت، ویلیام. 1362ش، اگزیستانسیالیسم چیست، ترجمه منصور مشکین‌پوش، چ دوم، تهران: آگاه.

باقی نژاد، عباس. 1394ش، انسان‌گرایی در شعر شاملو، ارومیه: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی ارومیه.

پاشایی، علی. 1378ش، نام همه شعرهای تو، زندگی و شعر احمد شاملو، تهران: ثالث.

حریری، ناصر. 1385ش، درباره هنر و ادبیات، چ پنجم، تهران: نگاه.

حمید، حمید. بی تا، درآمدی بر فلسفه غرب، چ دوم، تهران: زوار.

سیدحسینی، رضا. 1387ش، مکتب‌های ادبی، ج دوم، تهران: نگاه.

شاملو، احمد.1380ش، مجموعه آثار احمد شاملو دفتر یکم، به کوشش نیاز یعقوب‌شاهی، چ دوم، تهران: انتشارات نگاه.

شمیسا، سیروس. 1383ش، راهنمای ادبیات معاصر(شرح و تحلیل گزیده شعر فارسی)، تهران: نشر میترا.

شمیسا، سیروس. 1390ش، مکتب‌های ادبی، چ چهارم، تهران: قطره.

صدری، محمود. 1392ش، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.

گنجی، محمدحسین. 1384ش، کلیات فلسفه، تهران: سمت.

نیچه، فردریش. 1355ش، دجال، ترجمه عبدالعلی دستغیب، تهران: آگاه.

نیچه، فردریش. 1377ش، حکمت شادان، ترجمه جمال آل احمد، تهران: جامی.

نیچه، فردریش. 1386ش، چنین گفت زرتشت، ترجمه مسعود انصاری، چ هشتم، تهران: جامی.

نیچه، فردریش. 1392ش، غروب بت‌ها، ترجمه داریوش آشوری، تهران: آگه.

یالوم، آروین. 1381ش، وقتی نیچه گریست، ترجمه مهشید میرمعزی، تهران: نشر نی.

 

مقالات و پایان‌نامه‌ها

اکوان، محمد و محبوبه رمضانی. 1389ش، «مرگ و زندگی از دیدگاه نیچه و کرکگور»، مطالعات نقد ادبی، شماره 18، بهار، صص 84-57. 

دانیاری، کیانوش. 1390ش، «تحلیل دیوان ناصرخسرو با تأکید بر مکتب اگزیستانسیالیسم»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه لرستان.

رضازاده، حسن و محمدرضا رحمانی اصل. 1392ش، «مقایسه معنای زندگی از دیدگاه محمدتقی جعفری و فریدریش نیچه»، دوفصلنامه انسان پژوهی دینی، سال 10، شماره 30، پاییز و زمستان، صص 134-115.

عبدالکریمی، بیژن. 1398ش، «غلبه رویکرد مفهومی بر رویکرد وجودشناسانه و پیامدهای تربیتی آن در دوره معاصر»، غرب‌شناسی بنیادی، سال دهم، شماره اول، بهار و تابستان، صص 117-91.

فرزاد، عبدالحسین و یونس مرادی جعفرلو و سمیه مرادی جعفرلو. 1399ش، «نگاهی تطبیقی به مفهوم آزادی در شعر احمد شاملو و احمد مطهر»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال چهاردهم، شماره 56، زمستان، صص 165-145.

کریمی والا، محمدرضا و محمدعلی کمالی نسب. 1395ش، «تحلیل خودباختگی انسان در اندیشه انتخاب خود محور و غیر محور اگزیستانسیالیستی»، دو فصلنامه انسان‌ پژوهی دینی، سال 13، شماره 36، پاییز و زمستان، صص 111-91.

محمودی، حسین. 1387ش، «انسان، انتخاب، تنهایی(مبانی اخلاق از منظر فلسفه‌های اگزیستانس)»، بازتاب اندیشه، ش 101، شهریور، صص 529-526.

نصرتی، یحیی. 1386ش، «بررسی پدیده رنج در مسیحیت با رویکرد اگزیستانسیالیستی کرکگور»، پایان‌نامه، آذربایجان، دانشکده تربیت معلم آذربایجان.