مقایسه مقامات سیر و سلوک در عرفان اسلامی و تائوئیسم

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 60، دی 1400، صفحه 147-177   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.687401

نویسندگان

سوسن رفیعی راد¹؛ محمد علی یوسفی^{* 2}؛ رضا اسدپور³

¹دانشجوی دکتری ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت الله آملی

²استادیار، گروه ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آیت الله آملی

³استادیار، گروه عرفان اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر

چکیده

سلوک، حرکت از نقطه مبدأ به سوی مقصد است. در سلوک عرفانی مقصد و نقطه پایان، فنای در توحید است. سلوک عرفانی که سفری انفسی و باطنی جهت نیل به ذروه کمال معنوی است در اندیشه‌های عرفانی در قالب مقاماتی ترسیم شده است. در این جستار با روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای منازل سلوک عرفانی در عرفان اسلامی و تائوئیسم مورد بحث تطبیقی قرار می­گیرند تا به این سؤال پاسخ داده شود که وجوه اشتراک و اختلاف ساختار مقامات سلوک در عرفان اسلامی و عرفان تائوئی کدام‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در هر دو سلوک عرفان و تصوف اسلامی و عرفان تائوئی، سالک با پشت سر گذاشتن مراحل و مقامات سلوک و تزکیه از آلایش‌های نفسانی به وارستگی و معرفت و بصیرت شهودی دست یافته و در نهایت در فقر و فنای عرفانی و معادل آن در تائوئیسم به اشراق و شهود تائو نائل می‌گردد. عمده‌ترین افتراقات، دید شریعت­مدارانه سالک مسلمان است که با تأکید بر عبادات حبّی در پی عبودیّت و کسب رضایت پروردگار خویش است. حال آنکه نظام سلوکی تائوئیسم فاقد چنین مفاهیمی است.

کلیدواژه‌ها

مقامات سلوک؛ عرفان تائویی؛ فنا؛ اشراق؛ شهود

مراجع

قرآن کریم.

ابن‌عربی، ‌محی الدین. 1368ش، الفتوحات المکیة، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

ابن‌عربی، ‌محی الدین. 2004م، رسائل(رسالة الأنوار وحلیة الأبدال)، بیروت: دار الکتب العلمیه.

احسایی، ابن ابی جمهور. 1405ق، عوالی اللئالی، قم: سید الشهدا.

انصاری، خواجه عبداﷲ. 1361ش، منازل السائرین، ترجمه عبدالغفور روانفرهادی، تهران: مولی.

انصاری، خواجه عبداﷲ. 1373ش، مجموعه رسائل فارسی، تصحیح محمد سرور مولایی، چ1، تهران: توس.

ایزوتسو، توشیهیکو. 1394ش، صوفیسم و تائوئیسم، ترجمه محمد جواد گوهری، چ6، تهران: نشر روزنه.

ایکهورن، ورنر. 1389ش، دانشنامه فشرده ادیان زنده(آیین تائو)، ترجمه نزهت صفای اصفهانی. چ1، تهران: نشر مرکز.

آدلر، جوزف. 1392ش، دین‌های چینی، ترجمه حسن افشار، تهران: نشر مرکز.

آرتیمانی، رضی الدین. بی‌تا، دیوان اشعار، به کوشش محمد رسا, بی جا: بی نا.

بقلی شیرازی، روزبهان. 1374ش، شرح شطحیات، تصحیح هانری کربن، تهران: طهوری.

پاشایی، ع. 1394ش، تائو راهی برای تفکر، چ6، تهران: انتشارات حیدری.

چو جای و وینبرگ چای. 1369ش، تاریخ فلسفه چین، مترجم: ع، پاشایی، تهران: انتشارات گفتار.

چوآنگ دزو. 1385ش، چوآنگ دزو، مترجم: مسعود شیر بچه و مریم کمالی، چ1، تهران: انتشارت میترا.

سجادی، سید جعفر. 1375ش، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چ3، تهران: طهوری.  

سرّاج طوسی، ابونصر عبداﷲ بن علی. 1382ش، اللمع فی التصوف الاسلامی، تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون، ترجمه مهدی حجتی، تهران: اساطیر. 

سلمی، ابو عبد الرحمن. 1372ق، طبقات الصوفیة، تحقیق نورالدین شریبه، مصر: دار الکتاب العربی.

سهروردی، شهاب­الدین یحیی بن حبش. 1364ش، عوارف المعارف، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی فرهنگی.

عطار نیشابوری، فریدالدین. 1381ش، الهی نامه، تصحیح فؤاد روحانی، چ6، تهران: زوار.

عین القضات همدانی، ابوالمعالی عبدالله بن محمد بن علی بن حسن بن علی میانجی. 1392ش، تمهیدات، به تصحیح عفیف عسیران، چ9، تهران: منوچهری.

غزالی طوسی، ابوحامد محمد. 1368ش، کیمیای سعادت، چ4، تهران: علمی فرهنگی.

غزالی طوسی، ابوحامد محمد. 1371ش، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی فرهنگی.

قشیری، ابوالقاسم. 1374ش، رساله قشیریه، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: علمی فرهنگی.

قیصری، داوود. 1375ش، شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی، تهران: علمی فرهنگی.

کالتنمارک، ماکس. 1369ش، لائوتزو و آیین تائو، مترجم: شهرنوش پارسی پور، تهران: انتشارات به نگار.

گنون، رنه. 1387ش، نگرشی به مکتب باطنی اسلام و تائوئیسم، ترجمه دلارام قهرمان، تهران: انتشارات حکمت.

لاهیجی، شمس­الدین محمد. 1385ش، مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه و تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار.

لائوتسه، 1391ش، تائوتچینگ، ترجمه سودابه فضائلی، چ1، قم: انتشارات ادیان.

مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار، چ2، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مستملی بخاری، ابو ابراهیم اسماعیل بن محمد بن عبدالله. 1373ش، شرح التعرف، تصحیح محمد روشن، تهران: اساطیر.

مولوی، جلال الدین. 1387ش، مثنوی معنوی، به اهتمام توفیق سبحانی، تهران: روزنه.

میبدی، ابوالفضل رشید الدین. 1371ش، کشف الأسرار وعدة الأبرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران: بی نا.

میلر، جیمز. 1395ش، مقدمه‌ای کوتاه بر آیین دائو، مترجم: مهدی لک‌زایی و ابوبکر ساوار، چ1، قم: نشر ادیان.

نسفی، عزیزالدین. 1388ش، الانسان الکامل، تصحیح ماژیران موله، تهران: انتشارات طهوری.

نیکلسون، رینولد آلن. 1384ش، شرح مثنوی معنوی مولوی، چ1، تهران: علمی فرهنگی.

واتس، آلن. 1379ش، آئین دائو طریقتی ماورای پویندگی، ترجمه فریده مهدوی دامغانی. چ1، تهران: نشر تیر.

واتس، آلن. 1384ش، دائو شیوه آبگونه، ترجمه مجید آصفی، چ اول، تهران: نشر کلام شیوا.

ویلهلم، ریچارد. 1393ش، راز گل زرین، پیشگفتار کارل گوستاو یونگ، ترجمه هرمز ریاحی، تهران: نشر نی.

هجویری، علی بن عثمان. 1386ش، کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.

همایی، جلال الدین. 1374ش، تصوف در اسلام و نگاهی به عرفان ابو سعید ابوالخیر، قم: نشر هما.

مقالات

پناهی آراللو، مائده. 1389ش، «انسان کامل- فرزانه»، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 11، صص 47- 51.

عاقلی، سیامک. بی‌تا، «تائو کهن‌ترین مکتب عرفان چینی»، مجله دین و عرفان، آدینه ش27، صص 32- 33.

فریدی، مریم و مهدی تدین. 1392ش، «از فنا تا وحدت در اندیشه مولانا و ابن فارض»، مطالعات ادبیات تطبیقی، ش 27، صص 7-27.