بررسی تطبیقی مضامین مشترک در اشعار حسّان العرب و حسّان العجم

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

دوره 15، شماره 60، دی 1400، صفحه 255-273   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/clq.2021.687405

نویسنده

مریم محمدزاده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر- ایران

چکیده

با توجه به اینکه در مقوله ادبیات تطبیقی با نگاهی به آثار و منظومه‌های ادبی و هنری کشورهای مختلف می‌توان شاهد اشتراکاتی در این آثار بود، نوشتار حاضر با هدف بازخوانی اهم مضامین و درونمایه‌های مشترک اشعار حسّان بن ثابت و خاقانی، به شیوه توصیفی- تحلیلی این وجوه را مورد واکاوی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که در زمینه مدحیّات، خاقانی بر خلاف حسّان در ستایش سلاطین از اغراق‌های شاعرانه بهره گرفته؛ ولی در مدایح نبوی و منقبت خلفای راشدین، هر دو شاعر به بیان احوال و اوصاف واقعی پرداخته و از مبالغه­گویی پرهیز کرده­اند. حسّان در هجویات خود فقط به هجو اشخاص و قبایل خاص پرداخته؛ لیکن خاقانی علاوه بر هجو اشخاص، به هجو تیپ‌های شخصیتی پرداخته است. اشعار فخرآمیز خاقانی بیش‌تر محدود به خود اوست؛ لیکن اشعار فخرآمیز حسّان بیش‌تر دربرگیرنده مباهات به خاندان و قبیله‌اش می‌باشد. خمریّات خاقانی قبل از تحول روحی او و خمریّات حسّان در دوره جاهلی سروده شده است و هر دو در دوره دوم زندگی خود از شراب و وصف مجالس باده‌نوشی اجتناب ورزیده‌اند.

کلیدواژه‌ها

حسّان العجم؛ حسّان العرب؛ خمریّات؛ فخریّات؛ هجویّات

مراجع

حسّان بن ثابت. بی‌تا، دیوان، شرح و ضبط نصوصه و قدّم له: الدکتور عمر فاروق الطباع، بیروت: دار القلم.

خاقانی. 1375ش، دیوان خاقانی، ویراسته دکتر میرجلال الدین کزّازی، تهران: نشر مرکز.

زرّین کوب، عبدالحسین. 1374ش، آشنایی با نقد ادبی، تهران: سخن.

فروخ، عمر. 1361ش، تاریخ الأدب العربی، ترجمة عبدالمحمد آیتی، تهران: توس

کزازی، میر جلال الدین. 1374ش، رخسار صبح، تهران: ماد.

کندلی هریسچی، غفار. 1374ش، خاقانی شروانی حیات، زمان و محیط او، ترجمه میرهدایت حصاری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

گویارد، فرانسوا. 1956م، الأدب المقارن، أصوله، تطوره و مناهجه، ترجمة محمّد غلاب، قاهره: دار المعارف.

مؤید شیرازی، جعفر. 1372ش، شعر خاقانی(گزیده اشعار)، شیراز: دانشگاه شیراز.

هاشمی، احمد. 1410ق، جواهر الأدب، تهران: استقلال.

 

مقالات

اصغری بایقوت، یوسف و مهدی دهرامی. 1391ش، «مقایسه تطبیقی ساختار و محتوای قصاید عربی خاقانی با معلقات سبع»، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دوره 3، شماره 3(پیاپی 11)، صص47-27.

اصغری بایقوت، یوسف. 1396ش، «آموخته سقط زند ارواح(مقایسه تطبیقی زبان، شخصیّت و اندیشه­های خاقانی با ابوالعلاء معرّی)»، فصلنامه پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دوره 5، شماره 4، صص93-71.

امین مقدسی، ابوالحسن و زینب افتخاری. 1393ش، «بررسی تطبیقی مدایح نبوی در دیوان بوصیری و خاقانی»، کاوشنامه ادبیات تطبیقی کرمانشاه، سال چهارم، شماره 15، صص3-1.

ایمانیان، حسین. 1392ش، «دو شاعر دیریاب: خاقانی شروانی و ابوتمام طائی»، مجله زبان و ادبیات عربی، سال هشتم، صص58-29.

حسن زاده، شهریار. 1388ش، «تجلّی و تلاقی هفت شهر در آثار مولانا و پائولوکوئولو»، فصلنامه ادبیات تطبیقی، دوره 3، شماره 9، صص68-47.

راثی، محسن و آزاده حبیبیان. 1394ش، «بررسی تطبیقی قصیده سینیّه بحتری و ایوان کسری خاقانی»، فصلنامه حقوق ملل، سال پنجم، شماره 17.

مسبوق، سیّدمهدی و حمید آقاجانی و کبری الوار و علی عزیزی. 1394ش، «خودشیفتگی و خودستایی در اشعار خاقانی و بشّار بن برد»، مطالعه ادبیات تطبیقی، سال نهم، شماره 35، صص103-81.

مشایخی، حمیدرضا و اصغر خوشه چین. 1391ش، «نگاه نوستالژیک خاقانی و بحتری به ایوان مدائن»، ادب عربی، سال 4، شماره 1، صص228-203.

مشهدی، محمّدامیر و آرمان کوهستانیان و فاطمه جاقوری. 1393ش، «بررسی تطبیقی دو چامه تازی از خاقانی و بحتری»، نشریه ادبیات تطبیقی دانشگاه کرمان، سال 6، شماره 11، صص293- 275.