شناسایی ابعاد تاب‌آوری مدیران مدارس ابتدایی بر اساس تحلیل مضمون

مطالعات رفتاری در مدیریت

مقاله 2، دوره 12، شماره 28، دی 1400، صفحه 1-17   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی باقری¹؛ مسعود صادقی^{* 2}؛ محمود ابوالقاسمی³؛ سیف الله فضل‌الهی قمشی⁴

¹دانشجوی دوره دکتری تخصصی مدیریت آموزشی، دانشکده علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

²استادیار گروه روان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران.

³دانشیارگروه رهبری و توسعه آموزشی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

⁴استادیار گروه مدیریت آموزشی، دانشکده علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

چکیده

امروزه مدیران مدارس با چالش‌های گوناگونی مواجه هستند که برای رویارویی با آن‌ها می‌بایست به تاب‌آوری مجهز باشند. بنابراین هدف این پژوهش، شناسایی ابعاد تاب‌آوری مدیران مدارس ابتدایی بود. این پژوهش به شیوه کیفی و با استفاده از روش تحلیل مضمون انجام‌شد. در این تحقیق، کلیه پژوهش‌های مرتبط با تاب‌آوری مدیران مدارس و رهبران آموزشی، به‌عنوان متن اصلی برای استخراج مفاهیم و مقولات در نظر گرفته شد. با نرم‌افزار MAXQDA2018 تجزیه‌وتحلیل داده‌ها انجام شد و یکصدو ده مضمون پایه استخراج گردید. از کل مضامین پایه، چهارده بعد به‌عنوان مضامین پیش‌سازماندهنده برای تاب‌آوری مدیران مدارس ابتدایی طراحی گردید. پیش‌سازماندهنده‌ها عبارت بودند از سلامت جسمانی و روانی، ویژگی‌های شخصیتی سالم، اقدامات و کارکردهای تاب‌آورانه، توانائی‌های تاب‌آورانه، ارزش‌ها و باورهای مذهبی و معنوی، ویژگی‌های مثبت شغلی، تعاملات مثبت و سازنده با اجزاء نظام آموزشی، تعهد سازمانی، مساله‌محوری و مدیریت تعارض‌ها، چالش‌پذیری و تبدیل آن‌ها به فرصت، کیفیت زندگی کاری، چشم‌انداز و اهداف سازمانی، شرایط محیطی مناسب و کمک طلبی و حمایت مناسب سیستم‌ها. ابعاد شناسایی شده تاب‌آوری مدیران مدارس ابتدایی می‌تواند به‌عنوان مؤلفه‌هایی قابل‌اعتماد در جهت تاب‌آوری هرچه بیشتر مدیران مدارس ابتدایی استفاده شود.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ تحلیل مضمون؛ مدیران؛ مدارس ابتدایی

مراجع

اللهیاری، زهره (1396). بررسی نقش میانجی خودکارآمدی در رابطه بین تاب‌آوری و کیفیت زندگی کاری مدیران زن آموزش و پرورش ناحیه یک ارومیه. پایان نامه ارشد رشته علوم تربیتی. دانشگاه ارومیه.

الماسی، حسن؛ لطف‌الهی، محمد و زارعی‌یزدانی، مریم (1390). کیفیت زندگی کاری و عملکرد کارکنان، مدیریت کسب و کار، 9 (2)، 86-69.

امیری، نرگس (1393). رابطه تاب‌آوری و تعهد‌ سازمانی با عملکرد شغلی کارکنان شهرداری شیراز، مدیریت شهری نوین. 2 (7): 32-1.

ایمانی‌زاده، قدرت و ملک‌احمدی، فاطمه (1397). بررسی نقش الگویی معلم در کمک به افزایش تاب‌آوری و تحمل دانش‌آموزان براساس نظریه یادگیری اجتماعی و ارائه راهکارهای ساده و عملی، پیشرفت‌های نوین در روانشناسی، علوم‌تربیتی و آموزش و پرورش. 1 (5): 19-9.

جاویدی، رقیه و بهروزی‌لک، غلام‌رضا (1395). تحلیل مضمون (مردم) در اندیشه سیاسی امام خمینی، علوم سیاسی، 11 (75)، ص 34-7.

خنیفر، حسین؛ نادری بنی، ناهید؛ ابراهیمی، صلاح الدین؛ فیاضی، مرجان و رحمتی، محمد حسین (1399). مدیران مدارس: شایستگی، دانش، توانایی و مهارتها و ارائه مدل، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 11 (45)، ص 30-1.

دهقان‌مروستی، ساناز (1395). نقش مدیران آموزشی در ایجاد جوّ اخلاقی و حمایت‌های اجتماعی و رابطه آن با عملکرد سازمانی، فصلنامه تعلیم و تربیت، 82: 121-101.

رستم آبادی، محمد و منظری‌توکلی، حمدالله (1394). رابطه بین تاب آوری با تعهدسازمانی و مولفه‌های آن در مدیران مدارس شهرستان نرماشیر، دومین همایش بین المللی مدیریت و فرهنگ توسعه. موسسه سفیران فرهنگی مبین.

رستم آبادی، محمد و منظری‌توکلی، حمدالله (1394). رابطه بین تاب‌آوری و رضایت شغلی مدیران مدارس شهرستان نرماشیر. دومین همایش بین المللی مدیریت و فرهنگ توسعه»، موسسه سفیران فرهنگی مبین.

راهداری‌شمالی، الهه (1390). رابطه رهبری اخلاقی و تعهد سازمانی کارکنان رسمی علوم پزشکی (ساختمان مرکزی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور استان فارس.

عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن و شیخ‌زاده، محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی، اندیشه مدیریت راهبردی، ص 198-151.

عبدی، علی و محمدخانی، محی‌الدین (1394). نقش واسطه گری تاب‌آوری در رابطه بین راهبردهای مقابله‌ای و فرسودگی شغلی مدیران مدارس مقطع متوسطه، کنفرانس ملی سیمای مدیریت آموزشی در عصر تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه

فرح‌بخش، سعید؛ و ستار، آزیتا (1391). نقش کیفیت‌کاری در سلامت روانی مدیران مدارس. مجله اصول بهداشت روانی، 14 (3)، ص 20-9.

کاردان، شهریار، مؤمنی، خدا مراد، نوری پورلیاولی، رقیه، مهدیان، محمدجعفر و علیخانی، مصطفی (1395). رابطه خودکارآمدی و تاب‌آوری با اثربخشی مدیران دوره متوسطه، فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی، 8 (27)، ص 138-124.

کریمی‌نژاد، هاجر (1396). تدوین مدل تاب‌آوری خانواده و بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر این مدل بر تاب‌آوری و عملکرد خانواده. پایان‌نامه دکتری رشته روانشناسی عمومی، دانشگاه لرستان.

محمدی، پریسا و مهدیان، محمدجعفر (1395). بررسی رابطه سبک‌های مدیریت تعارض (مصالحه، اجتناب، رقابتی) با تاب‌آوری در مدیران آموزشی دبیرستان‌های دوره اول شهر کرمانشاه با توجه به جنسیت در سال تحصیلی 95-94، نوآوری‌های مدیریت آموزشی، 11 (3).

محمدی، پریسا و مهدیان، محمدجعفر (1397). بررسی رابطه سبکهای مدیریت تعارض (اجتناب، سازش، مصالحه) با تاب‌آوری در مدیران آموزشی دبیرستانهای دوره اول شهر کرمانشاه با توجه به جنسیت در سال تحصیلی 94-95، کنفرانس ملی سیمای مدیریت آموزشی در عصر تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه.

Al-Omari, A. A. (2017). The Relationships Between Personal Resilience and Leadership Practices of School Principals In Jordan. Advances in Social Sciences Research journal, 4 (15) 149-163.

Barr, R & Gibson, E. L. (2020). Building the Resilient School: Overcoming the Effects of Poverty With a Culture of Hope, Melbourne: Hawker Brownlow Education

Bayar, A. (2016). Challenges Facing Principals in the First Year at Their Schools. Universal Journal of Educational Research, 4 (1), 192-199.

Beka, A., & Xafakos, E. (2015). Personality and resilience characteristics of kindergarten principals. Procedings from the 3rd International Symposium on New Issues on Teacher Education.

Bernier, L. (2015). Ordinary magic. Canadian HR Reporter (September 21, 2015) p. 8.

Bosworth, K., & Earthman, E. (2002). From theory to practice: School leaders' perspectives on resiliency. Journal of clinical psychology, 58 (3), 299-306.

Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.

Day, C. (2014). Resilient principals in challenging schools: the courage and costs of conviction, Teachers and Teaching: theory and practice, 20 (5), 638-654, DOI: 10.1080/13540602.2014.937959

Day, C. (2012). Resilient leaders, resilient schools. National College for School Leadership, 1-8.

Day, C., & Gu, Q. (2014). Resilient Teachers, Resilient Schools: Building and Sustaining Quality in Testing Times. United Kingdom: Taylor & Francis.

Farmer, T. A. (2010). Overcoming Adversity: Resilience Development Strategies for Educational Leaders, Georgia Educational Researcher, 8 (1), 1-6.

Hadden, J. (2019). Leadership Resiliency with Rural Superintendents. Doctoral dissertation submitted to the Graduate Faculty of Auburn University.

Lazaridou, A., & Beka, A. (2015). Personality and resilience characteristics of Greek primary leaders triumph in the face of adversity. New York: Eye on Education Press.

Ledesma, J. (2014). Conceptual Frameworks and Research Models on Resilience in Leadership. SAGE Open, 1– 8.

Lee, A., Vargo, J., & Seville, E. (2013). Developing a tool to measure and compare organizations’resilience. Natural Hazards Review. 14 (1): 29-41.

Maulding, W. S., Peters, G. B., Roberts, J., Leonard, E., & Sparkman, L. (2012). Emotional intelligence and Resilience as Predictors of leadership in school administration. Journal of leadership studies, 5 (4), 20-29.

McClellan, R., Christ‌man, D., & Fairbanks, A. (2008). Ulysses’ Return: Resilient Male Leaders Still at The Helm, Journal of Research on Leadership Education, 3 (1).

Miller, A. D. (2016). Are resilient principals more committed to their work? A quantitative study of resilience and work commitment among principals in Pennsylvania. A doctoral dissertation submitted to the faculty of point park university.

Ozmusul, M. (2017). We Need Resilient School Leaders in the face of Chaos and Complexity. Education Reform Journal, 2 (2), 17-25.

Paton, D., Miller, M., & Johnson, D. (2001). Community resilience to volcanic hazard consequences. Natural Hazards, 24, 157-169.

Patterson, J. (2007). Strengthening resilience in tough times. Principal, 86 (5), 16–22.

Pepe, J. (2011). The Relationship of Principal Resiliency to Job Satisfaction and Work Commitment: An Exploratory Study of K-12 Public School Principals in Florida. Graduate Theses and Dissertations. http://scholarcommons.usf.edu/etd/3289

Reed, D. E. (2018). Resilient Educational Leaders in Turbulent Times: Applying The Leader Resilience Profile to Assess Resiliency in Relationship to Gender and Age. journal of educacao cultura & comunicacao. 10 (2), 119-134.

SanNicolas, E. P. (2011). Resilient leadership in high poverty schools. PhD Thesis on Educational Leadership, Unpublished. University of Nevada.

Shelton, C.D., Hein, S.D. & Phipps, K.A. (2021). "Positive and proactive leadership: disentangling the relationships between stress, resilience, leadership style and leader satisfaction/well-being", International Journal of Organizational Analysis, Vol. ahead-of-print No. ahead-of-print. https://doi.org/10.1108/IJOA-05-2020-2221

Simon, S., & Gibson, M. T. (2019). Principal resilience and vitality in extremis: The scenario of involuntary occupational dissolution, International Journal of Educational Management, Vol33, No,4, pp.709-720.

Silva, M. (2015). A Systematic Review of Foresight in Project Management Literature. Procedia Computer Science. 792–799.

Stark, A. E. (2020). The Relationship Between Authentic Leadership and Resilience, Moderated by Coping Skills. PhD Thesis on Industrial/Organizational Psychology, Unpublished. Seattle Pacific University.

Steward, J. (2014). Sustaining emotional resilience for school leadership. School Leadership & Management. 34 (1), 52–68.

Webb, s. (2015). Resiliency of secondary principals in Southern California: A phenomenological study. Doctoral dissertation, Retrieved from ProQuest.

Wescott, P. (2018). The Role of Resilience among K-12 Principals and Administrators Leading Transformational Change, PhD Thesis on Education, Unpublished. Seattle Pacific University