واکاوی تاریخی تحلیلی تأثیر مؤلفه های کالبدی، بر حس تعلق خاطر در مساجد دوره صفوی از دید نمازگزاران (مطالعه‌ موردی‌ مساجد امام‌خمینی(ره)، شیخ‌لطف‌الله، حکیم‌ و آقانور شهر اصفهان)

پژوهش نامه تاریخ

دوره 17، شماره 65، اسفند 1400   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

مهدیه احمدی¹؛ هیرو فرکیش^{* 2}؛ وحید احمدی²؛ احمد میرزا کوچک خوشنویس³

¹دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد ﺍسلامی، مشهد، ایران

²استادیار گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

³استادیار گروه معماری، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی- صنایع دستی و گردشگری کشور، تهران- میدان ﺍمام خمینی(ره)-خیابان30تیر، ساختمان

چکیده

یکی از درخشان‌ترین دوره‌های معماری ایران پس از ورود اسلام، دوره‌ صفوی است. اما شاید تاریخ معماری آن نسبت به دوره‌های سلجوقی، ایلخانی و تیموری ناشناخته مانده ‌است. شاید با معناترین بنا در شهراسلامی، «مسجد» باشد. معماری مسجد، علاوه بر رعایت اصول کاربردی وتزیینی، بر مفاهیمی دینی‌واعتقادی اشاره دارد. پژوهش حاضر ‌‌دنبال پاسخگویی ‌‌به ‌‌سوال، «چه ارتباطی از طریق واکاوی تاریخی تحلیلی مابین حس تعلق‌خاطر و مؤلفه‌های کالبدی مساجد دوره صفوی ‌‌‌وجود دارد؟»می‌‌‌باشد. هدف این تحقیق شناسایی ‌وتبیین مؤلفه‌‌های کالبدی در معماری مساجد صفوی، با انجام مطالعات کتابخانه‌ای ‌ومیدانی، و استفاده از روش آمیخته اکتشافی،وسنجش میزان تأثیر مؤلفه‌‌های کالبدی بر میزان تعلق‌خاطر افراد، است. پس از واکاوی تاریخی تحلیلی، شناسایی مؤلفه‌‌های شکل‌دهنده نظام‌کالبدی مساجد صفوی وتایید آنها توسط 73 استادتمام یا دانشیار دانشگاه‌های کشور در حوزه معماری اسلامی، دسته‌بندی نظام‌کالبدی در 5 دسته مؤلفه«کالبدی-‌سازمان ‌فضایی-نور-کالبد و هندسه-سلسله ‌مراتب» صورت گرفت و معیارهای موثر بر افزایش حس تعلق‌خاطر، ‌استخراج شد. دو مدل پرسشنامه طبق طیف ‌لیکرت تنظیم و با روش مدل‌یابی معادلات ساختاری، روابط بین متغیرها و میزان تأثیر آنها در مساجدامام‌خمینی، شیخ‌لطف‌الله، حکیم‌وآقانور بدلیل مشابهت چهار مسجد با یکدیگر از جهات مختلف، صورت گرفت. یافته‌‌های تحقیق وجود رابطه معنادار بین مؤلفه‌‌های نظام‌کالبدی با میزان حس تعلق‌خاطر نمازگزاران را نشان می‌‌‌دهد، که درآن میزان تأثیرگذاری مؤلفه‌کالبدی از 5 دسته مؤلفه ذکرشده، ‌بیشتر بود. همچنین وجود مؤلفه‌‌های نظام‌کالبدی درکنار هم، سبب ایجاد حس تعلق‌خاطر به آن مسجد شده؛ودر نهایت اگر در مساجد جدید، ‌مؤلفه‌های نظام کالبدی به صورت مناسب و هماهنگ با هم تعریف شوند، حس تعلق‌خاطر در نمازگزاران افزوده می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

معماری؛ نظام کالبدی؛ حس تعلق‌خاطر؛ معماری دوره صفوی؛ شهر اصفهان

مراجع