تبارشناسی و تحلیل منظومه های غیر منظوم غنایی پیش از اسلام

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 10، شماره 37، بهمن 1399، صفحه 8-24   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

میر جلیل اکرمی^{* 1}؛ رشید اسدی ولیلو²

¹استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گرایش غنایی، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

نوع غنایی در ادب فارسی هم در نثر و هم در نظم نسبت به دیگر انواع شمول بیشتری دارد. غالب تحقیقات در این حوزه بر شعر تمرکز یافته و به نثر توجه کمتری شده است. این پژوهش سعی دارد با توجه به غفلت مذکور، با معرفی و تحلیل چهار داستان نشان دهد که علت ناشناخته بودن برخی از آن‌ها چیست؟ و این متون در دوران بعد از اسلام چگونه به حیات خود ادامه داده‌اند؟ برخی از این داستان‌ها با اینکه به طور شفاهی در میان مردم رایج بوده، ولی در زبان‌های فارسی پیش از اسلام مکتوب نشده و جز بن‌مایه‌هایی از آن‌ها به دوران بعد راه نیافته است، حال آن که یونانیان در آثار خود به آن‌ها اشاره کرده‌اند. بعضی هم با این که در آثار یونانی ثبت شده، اما سنت شفاهی، آن‌ها را حفظ و با تغییراتی به دوران بعد انتقال داده است. داستان‌هایی چون اردشیر و گلنار نیز که به زبان پهلوی بوده، بعد از اسلام فردوسی آن را در شاهنامه، منظوم کرده است. در عین حال، داستان‌های هزار افسان بیش از ایرانیان، مورد توجه غیرایرانیان قرار گرفته و عرب‌ها با تغیراتی آن را به الف لیله و لیله ترجمه کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

داستان‌های غیرمنظوم غنایی؛ آبردات و پانته‌آ؛ اردشیر و گلنار؛ زریادرس و اداتیس؛ هزار افسان

مراجع

1. 1. آثنایس (1386)، ایرانیات در بزم فرزانگان، ترجمۀ جلال خالقی مطلق، تهران: دایره المعارف بزرگ اسلامی.
2. ابن اسحاق ندیم، محمد (1366)، الفهرست، ترجمة رضا تجدد، تهران: امیر کبیر.

3.اسعد گرگانی، فخرالدین (1337)، ویس و رامین، محمد جعفر محجوب، تهران: بنگاه نشر اندیشه.

4. باقری، مهری (1380) تاریخ زبان فارسی، چاپ ششم، تهران: قطره.
5. بروستر، اسکات (1395)، شعر غنایی، ترجمة رحیم کوشش، تهران: سبزان.
6. تفضلی، احمد (1373)، تاریخ ادبیات ایران پیش ار اسلام، چاپ سوم، تهران: سخن.
7. ذوالفقاری، حسن (1394)، یک‌صد منظومة عاشقانه فارسی، چاپ دوم، تهران: چرخ.
8. زرین‌کوب، عبدالحسین (1372)، شعر بی‌دروغ شعر بی نقاب، چاپ هفتم، تهران: علمی.
9. زیدری نسوی، شهاب‌الدین محمد (1370)، نفثه‌المصدور، تصحیح و توضیح امیرحسن یزدگردی، چاپ دوم، تهران: ویراستار.
10. ستاری، جلال (1368)، افسون شهرزاد، پژوهشی در هزار افسان، بی‌جا: توس.
11. شفیعی کدکنی، محمد رضا (1386)، زمینه‌های اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران.
12. شمیسا، سیروس (1378)، انواع ادبی، چاپ ششم، تهران: فردوس.
13. صفا، ذبیح الله (1387)، حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیر کبیر.
14. فردوسی (1384)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی و محمود امید سالار، دفتر ششم، نیویورک: بنیاد میراث ایران.
15. فره‌وشی، بهرام (1354)،‌ کارنامة اردشیر بابکان، تهران: دانشگاه تهران.
16. گزنفون (1388)، زندگی کوروش، ترجمة ابوالحسن تهامی، تهران: نگاه.
17. محجوب، محمدجعفر (1386)، ادبیات عامیانه ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، جلد اول و دوم، چاپ سوم، تهران: چشمه.
18. مسعودی، علی‌بن الحسین (1344)، مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، ترجمة ابوالقاسم پاینده، جلد اول، تهران: علمی و فرهنگی.
19. نظامی، الیاس‌بن یوسف (1313)، خسرو و شیرین، تصحیح وحید دستگردی، مطبعه ارمغان.
20. نوابی، ماهیار (1374)، یادگار زریران، تهران: اساطیر.

مقالات

1. بویس، مری (1384)، «زریادرس و زریر»، یشت فرزانگی: جشن‌نامة دکتر محسن ابوالقاسمی، ترجمة کتایون صارمی، سیروس نصرالله زاده و عسگر بهرامی، تهران: هرمس.
2. پیروز، غلامرضا (1381)، «ادبیات غنایی و جلوه‌های آن در ایران پیش از اسلام»، پژوهش‌نامة علوم انسانی و اجتماعی، سال دوم، شمارة 6 و 7.
3. خالقی مطلق، جلال (1384)،‌ «زریر»، دانش‌نامة زبان و ادب فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، جلد سوم، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
4. خاتمی، احمد و مونا احمدی (1391)، «کهن‌ریشة ادبیات غنایی»، فصل‌نامة تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، شمارة پیاپی13.
5. خراسانی، محبوبه و شهلا حاج طالبی (1393)، «بررسی تطبیقی داستان‌های هزارویک شب با داستان‌های هفت پیکر»، فصل‌نامة زبان و ادبیات غنایی، سال چهارم، شمارۀ یازدهم.
6. شکوهی، فریبا (1384)، «الف لیله و لیله»، دانشنامه زبان و ادب فارسی، سرپرستی اسماعیل سعادت، جلد اول، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی
7. صافی، حامد (1395)، «منابع کار فردوسی در داستان اردشیربابکان»، پژوهش‌نامۀ ادب حماسی، دورۀ 12، شماره پیاپی 22.
8. ناصری، فرشته (1394)، «مروری بر تاریخچه ادبیات غنایی در ایران»، فصل‌نامة زبان و ادبیات غنایی، سال پنجم، شماره 14.