اسطوره‌کاوی "عاشقانۀ خسرو و شیرین" در متون ادبی-هنری ایران (با تاکید بر دوره معاصر)

مطالعات زبان و ادبیات غنایی

دوره 10، شماره 37، بهمن 1399، صفحه 72-89   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مرضیه گلابگیر اصفهانی¹؛ زهرا فنایی^{* 2}

¹- دانش‌آموخته رشتۀ پژوهش هنر، گروه پژوهش هنر، مرکز تحقیقات افق های نوین در معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

²استادیارگروه هنر،‌ مرکز تحقیقات افق های نوین در معماری و شهرسازی،‌ واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران

چکیده

روایت‌های اسطوره‌ای و اسطورۀ نام‌ها در طول زمان متاثر از حوضچه‌های معنایی است که در آن تکوین می‌یابند. ازاین‌رو، یک متن در دوره‌های گوناگون دارای دلالت‌پردازی‌های متفاوتی می‌شود. متن‌های ادبی-هنری در بستر شکل‌گیری‌شان بهتر شناخته شده و مناسب‌تر رمزگشایی می‌شوند؛ این امر شناخت کامل‌تری از الگووارۀ حاکم بر فرهنگ هر دوره را در پی دارد. عاشقانۀ خسرو و شیرین، در دوره‌های مختلف ایران تا دورۀ معاصر همواره مورد توجه قرار گرفته؛ نگارگران، شاعران و نویسندگان زیادی به آن پرداخته‌اند و یکی از پرکاربردترین اسطوره‌های متون ادبی-هنری به شمار می‌آید. پژوهش حاضر با هدف شناسایی تاثیر عوامل معاصر؛ زمان، فرهنگ جامعه و نوع نگرش خالق بر ارائۀ روایت به مطالعۀ بینامتنی و اسطوره‌کاوی این روایت در متون متفاوت دورۀ معاصر می‌پردازد. این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی به جست‌وجوی عوامل تاثیرگذار بر آثار معاصر و نحوۀ استفادۀ هنرمند از آن‌ها برای پاسخ به این پرسش می‌پردازد: «بستر زمان، فرهنگ معاصرِ جامعه و نوع نگرش آفریننده چه تاثیراتی بر نحوه ارائۀ روایت و استفاده از خرده‌روایت‌ها ایجاد کرده است؟» نتایج نشان می‌دهد تحولات، وقایع، ارتباطات و تغییر جامعه به‌طورِمستقیم بر نحوه تفکرِ آفریننده تاثیر گذاشته و خرده‌روایت‌های جدیدی را در ارائه عاشقانۀ خسرو و شیرین در آثار معاصر ایران باعث شده است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره‌کاوی؛ متون ادبی؛ متون هنری؛ عاشقانۀ خسرو و شیرین

مراجع

1. اتحاد محکم، سحر، (1392)، تجلی کلامی و تصویری داستان خسرو و شیرین نظامی در دورۀ قاجار با مطالعۀ اسطوره­کاوی، استاد راهنما: دکتر بهمن نامورمطلق، دکتر مجتبی عطارزاده استاد مشاور: دکتر بهار مختاریان.
2. پور شفیع، عبدالله (1374)، بازسازی جغرافیایی شهری قصر شیرین، تهران، انتشارات آناهیتا.
3. تناولی، پرویز (1339)، «فرهاد و آهو»، قابل دسترسی در سامانۀ: http://vac.farhangi.sharif.edu/parviz-tanavoli/
4. رضایی نبرد، امیر، (1396)، در کارگه خیال (بررسی جایگاه خیال در آثار استاد محمود فرشچیان)، تهران: سوره مهر.
5. ستاری، جلال، (1383)، سایه ایزوت و شکرخند شیرین، تهران، نشر مرکز.
6. سعیدی سیرجانی، علی­اکبر، (1367)، سیمای دو زن، تهران: نشرنو.
7. صافیان اصفهانی، محمدرضا، (1396)، تحلیل ساختاری خسرو و شیرین نظامی، تهران، نشر نقش نگین.
8. عوض­پور، بهروز، (1395)، اسطوره­کاوی، تهران: کتاب­آرایی ایرانی.
9. عوض­پور، بهروز- نامورمطلق، بهمن، (1393)، ژیلبر دوران و نقد اسطوره­ای، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، شماره 37، زمستان 93، (از صفحۀ 205 تا 235).
10. فتحی، حسن، ثمینی، نغمه (1394)،سریال شهرزاد، به کارگردانی حسن فتحی، پخش نمایش خانگی.
11. فردوسی، ابوالقاسم، (1390)، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان براساس چاپ مسکو، تهران: نیکا.
12. فرشچیان، محمود، (1392)، ترنم طبیعت، آثار استاد فرشچیان، تهران: خانه فرهنگ و هنر گویا.
13. کیارستمی، عباس (1387)، فیلم سینمایی شیرین.
14. معروفی، عباس، (1381)، پیکر فرهاد، تهران: ققنوس.
15. نامورمطلق، بهمن، (1392)، درآمدی بر اسطوره­شناسی، تهران: سخن.
16. نامورمطلق، بهمن، (1395)، بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم ، تهران: سخن.
17. نامورمطلق، بهمن، (1398)، اسطوره­کاوی عشق در فرهنگ ایرانی، تهران: سخن.
18. نظامی گنجوی، الیاس­بن­یوسف، (1385)، کلیات نظامی گنجوی، تصحیح وحید دستگردی، تهران: میلاد.
19. وحشی بافقی، کمال­الدین، (1392)، دیوان وحشی بافقی، مقدمه سعید نفیسی، تهران: نشر ثالث.
20. وحید دستگردی، حسن (1374)، کلیات خمسه نظامی، تهران، راد.

http://vac.farhangi.sharif.edu

https://fa.wikipedia.org/wiki

https://fidibo.com/book/1242

http://vac.farhangi.sharif.edu

https://wisgoon.com/pin/8820831