ارائه مدل جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی
تاریخ دریافت: 25/07/1400 تاریخ پذیرش: 30/09/1400
محمدجعفر چراغی
جمشید عدالتیان
محمدرضا کاباران زاده
چکیده
این مقاله با‌هدف ارائه نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی سامان‌یافته است که ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ نحوه گردآوری اطلاعات جزء پژوهشهای آمیخته است. جامعه آماری در بخش کیفی شامل خبرگان دانشگاهی و سازمانی شامل مدیران اتاق بازرگانی شهر تهران و در بخش کمّی شامل تمامی اعضای اتاق بازرگانی شهر تهران می‌باشد. حجم نمونه در بخش کیفی با اشباع نظری (20 نفر) با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند و در بخش کمّی بر اساس فرمول‌کوکران 335 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی طبقهای برآورد گردید. ابزار گردآوری دادهها، در بخش کیفی، مصاحبه و در بخش کمّی، پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی پرسشنامه ازنظر صوری و محتوایی از طریق چند نفر از خبرگان، روایی ﻫﻤﮕﺮا از طریق محاسبه ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ وارﯾﺎﻧﺲ اﺳﺘﺨﺮاجﺷﺪه و روایی واگرا از طریق محاسبه جذر AVE به تائید رسید. پایایی پرسشنامه از طریق آلفای‌کرونباخ برای کل پرسشنامه 968/0 به دست آمد. برای تجزیهوتحلیل دادهها از نرمافزار lisrel و smartpls استفاده شد. نتایج به‌دست‌آمده به شناسایی 18 مؤلفه و 84 شاخص منجر شد که 7 مؤلفه اثرگذار شامل شکوفایی اجتماعی، همبستگی اجتماعی، انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی، مشارکت، اعتماد به سازمان و روابط متقابل و 3 بعد اثرپذیر فعالیت‌های بین‌المللی، رقابت‌پذیری بین‌المللی و رشد اقتصادی تأثیر دارند.
واژه‌های کلیدی: سرمایه اجتماعی، کارآفرینی بین المللی، فعالیت بین المللی.
طبقه بندی JEL : J24، L26، N10
1- مقدمه
نیاز به نوآوری در خدمات و محصولات و از طرفی داشتن کارکنانی کارآفرین باعث شده است بسیاری از سازمانها به تجدیدنظر در ساختار سازمانی خود بپردازند. این سازمانها، کارآفرینی و نوآوری را بهعنوان فرهنگسازمانی تلقی می‌کنند، تا سازمان مربوطه به‌طور اثربخشتری به حیات خود ادامه دهد (یداللهی فارسی، 1387: 4).درواقع امروزه، نقش کارآفرین بهعنوان موتور توسعه اقتصادی، قهرمان توسعه صنعتی، محرک و مشوق سرمایه‌گذاری، گزینه اصلی انتقال فناوری، گزینه رفع خلل و تنگناهای بازار و گزینه اصلی ایجاد اشتغال است (مقیمی، 1388: 36).
کارآفرینی بین‌المللی شامل، کشف، تصویب، ارزیابی و بهره‌برداری از فرصت در سراسر مرزهای ملی برای ایجاد کالا و خدمات آینده است. کارآفرینی بین‌المللی گاهی اوقات از طریق تقاضا برای محصولات شرکت در مرزهای بین‌المللی تحریک‌شده است (اسکیونز و همکاران، 2018: 740). درواقع کارآفرینی بین‌المللی و کارآفرینی داخلی شبیه به هم هستند. کارآفرینی داخلی شامل پیگیری فرصت‌های کارآفرینانه داخلی است درحالی‌که کارآفرینی بین‌المللی شامل پیگیری فرصت‌های کارآفرینانه بین‌المللی است. مکان و جایگاه یک فرصت تعیین می‌کند که بهره‌برداری از فرصت به‌صورت داخلی باشد یا به‌صورت بین‌المللی. بنابراین، میتوان گفت کارآفرینی بین‌المللی ترکیبی از رفتارهای نوآورانه، فعال و ریسک‌پذیر است که با گذشتن از مرزها در پی ارزش در سازمان‌هاست. نویسندگان بسیاری معتقدند که کارآفرینی دارای دو بخش فرصتها و افرادی که در تلاش‌اند تا از این فرصتها استفاده کنند، می‌باشد(جی و همکاران، 2019: 168).
باوجود حساسیت بین‌المللی شدن و کارآفرینی بین‌المللی در سازمانهای امروزی، پژوهشهای اندکی به این موضوع پرداخته است. وانگ و همکاران(2015)، در پژوهشی نشان دادند که مکانیسم‌های حاکمیتی مختلف مانند حقوق مدیرعامل با عملکرد طولانی‌مدت شرکت در ارتباط است، ارزش سهام مدیرعامل، رهبری مستقل هیئت‌مدیره و نماینده خارجی مدیر، کارآفرینی بین‌المللی شرکت‌های موجود را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پژوهشگران دریافتند که عوامل مختلفی می‌تواند بر اجرای موفق فرایند کارآفرینی بین‌المللی تأثیرگذار باشد. برای نمونه تصوری و همکاران (2018: 889) در پژوهش خود مطرح می‌کند که توجه به سرمایه اجتماعی افراد ، می‌تواند روزنه شروعی برای کارآفرینی بین‌المللی باشد. مسئله سرمایه اجتماعی را میتوان یکی از موانع کارآفرینی در برخی سازمانها نیز دانست. پژوهشگران دریافتند یکی از دلایل مهمی که گرایش به کارآفرینی را در کشورهای آسیایی کمتر از کشورهای اروپایی می‌کند. وجود ویژگیهای اجتماعی- فرهنگی موجود است. نتایج حاصل از برخی پژوهش‌ها نشان داده است که عوامل وابسته به ویژگیهای اجتماعی- فرهنگی، رابطه معناداری با راهبردهای قهرمان‌پروری و گرایش به کارآفرینی دارند. بر این اساس افرادی که حساسیت بالایی نسبت به ساختار کاری و حمایتی خود در سازمان دارند ، از رهبران خود می‌خواهند که برای حمایت از ایده‌ها و فعالیت‌های نوآورانه آن‌ها دست به ابتکار زده و نگرش مثبتی نسبت به کارآفرینی درون‌سازمانی داشته باشند.
سرمایه اجتماعی ، مقوله‌ای است که در چند سال اخیر بسیار موردتوجه قرارگرفته است و درواقع ، مفهومی فرار رشتهای است که به نقش نیروهای اجتماعی در توسعه جوامع میپردازد و اقتصاددانان و جامعه شناسان در بررسیهای اقتصادی و اجتماعی جوامع توسعه‌یافته به این مفهوم توجه دارند. این رویکرد ، نشان‌دهنده اهمیت نقش ساختارها و روابط اجتماعی بر متغیرهای اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جوامع می‌باشد. از سوی دیگر مطالعه روند رشد و توسعه کشورها بیانگر این واقعیت است که سایر سرمایه‌ها در صورت بهره‌گیری از سرمایه اجتماعی سبب رشد و توسعه یک جامعه می‌شوند . زمانی که سرمایه اجتماعی وجود دارد ، کنشهای اجتماعی تسهیل می‌شود و هزینه تعاملات کاهش مییابد . ثبات و انسجام اجتماعی به همراه همکاری و مشارکت اجتماعی که از مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی هستند ، شروط لازم برای توسعه می‌باشند (تیان و همکاران، 2018: 185).
بوردیو (به نقل از لین، 2017)، سرمایه اجتماعی را مجموعه‌ای از منابع مادی یا معنوی میداند که به یک فرد یا گروه اجازه می‌دهد تا شبکه پایداری از روابط کم‌وبیش نهادینه‌شده آشنایی و شناخت متقابل را در اختیار داشته باشند. وی بیان می‌دارد که سرمایه اجتماعی انبوهی از منابع بالفعل یا بالقوه‌ای را که به مالکیت یک شبکهاید وام‌دار متصلاند نشان می‌دهد. همچنین بیان می‌کند که ارزش پیوندهای یک فرد (یا حجم سرمایه اجتماعی متعلق به یک عامل) به تعداد اتصالات یک می‌تواند آن‌ها را بسیج نماید و به حجم سرمایه (فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) متعلق به هریک از اتصالات ،بستگی دارد. بوردیو تعامل بین اتصالات و سرمایه پولی و فرهنگی را با این مثال توضیح می‌دهد: اعضای حرفه‌هایی از قبیل وکلا یا پزشکان،که از سرمایه اجتماعی‌شان_مشخصاً سرمایه اتصالات اجتماعی ،شأن و احترام –برای کسب اعتماد یک گروه ،مشتری از طبقه بالای جامعه و یا حتی برای به دست آوردن یک شغل سیاسی بهره می‌برند درواقع از اتصالات و سرمایه پولی و فرهنگی خود سود جستهاند . و معتقد است آنان یکه فقط به تحصیلات خود تکیه می‌کنند،آسیب‌پذیرترین افراد درروند سقوط اعتبار هستند.، نه‌فقط به دلیل اینکه دارای هیچ اتصالاتی نیستند بلکه به این دلیل که سرمایه فرهنگی ضعیفشان دانش آن‌ها را درباره تلاطمهای بازار اعتبارات کم می‌کند(بودن و همکاران، 2018: 498).
در کشور ایران و در سازمان‌هایی همچون سازمانهای صنعتی به دلیل اینکه که محور برنامههای کلان کشور را بر ابعاد سخت‌افزاری توسعه متمرکز کرده‌اند و اینکه تحلیل برنامههای عمرانی قبل از انقلاب و برنامه‌ریزی‌های بعد از انقلاب، نشان‌دهنده عدم توجه به ابعاد اجتماعی توسعه است. محور برنامههای مذکور عمدتاً الگوی منظمی بوده که بر رشد اقتصادی و افزایش درآمد ملی تأکید دارد. همچنین، نابرابری اجتماعی که به‌وضوح توسط اقشار مختلف اجتماعی قابل‌لمس است و همچنین، عدم تمرکز در توزیع منابع، سرمایه اجتماعی را دچار نقصان کرده است که این مقوله خود، باعث صدمات جبران‌ناپذیری به بدنه دولت و جامعه می‌شود. (حاجی شاهرودی و همکاران، 1398). یکی از صدمات، عدم توجه به خلاقیت و نوآوری یا به عبارتی کارآفرینی در سطوح مختلف به‌ویژه در سطح بین‌الملل است. همچنین، بر اساس اظهارات مدیران شرکت‌های صنعتی، چندی است که این شرکت‌ها با کمبود صادرات به دلیل کارآفرینی ضعیف بین‌المللی و عدم برنامه‌ریزی راهبردی لازم در این مسیر مواجه شده‌اند (حسینی و همکاران، 1397). بر این اساس، مشاهده می‌شود که به دلیل تغییرات فنّاورانه در بازار صنایع مختلف، میزان رقابت‌پذیری کاهش‌یافته است و مدیران بر این باورند که سازمانشان از نوآوری و خلاقیت کمی برخوردار است. البته دلایل آن‌ها بیشتر مربوط به مشکلات بودجه‌ای و اقتصادی و تحریم‌هایی است که امروز تمام سازمانهای کشور را درگیر ساخته است. اما با توجه به مبانی نظری، میتوان امید داشت با کارافرینی درست بین‌المللی ، بخش صادرات این کالای صنعتی نیز بهخوبی پیشرفت کند. سازمانهای موجود در مجموعه صنعتی، نیاز به قابلیـت بقاء و موفقیت در محیط رقابتی، به‌وسیله واکـنش سـریع و اثربخش به بازارهای در حال تغییر دارند. از طرفی هم، شرایط بحرانی آن‌ها، موجـب اصـلاحات عمـده‌ای در چـشم‌انـداز اسـتراتژیک، اولویتهای کسب‌وکاری، و بـازبینی مـدلهـای سنتی و حتی مدلهای نسبتاً معاصر بهمنظور بهبود فعالیت رقابتی در این‌گونه محیط‌ها شده است. اما به نظر می‌رسد که رویکردها و راه‌حلهای انتخابی قابلیـت و توانایی خود بـرای رویـارویی بـا چـالش‌هـای سـازمانی و محیط بیرونی را ازدست‌داده‌اند؛ یا بهتر است با رویکردها و دیدگاههای جدیدی جایگزین شوند (فرمان آرا و همکاران، 1397). ازاین‌رو، یکـی از راهه‌ای پاسخگویی به این عوامل تغییر و تحول سازمانی و بهبود فعالیت رقابتی، توجه به سرمایه اجتماعی مدیران برای برقراری ارتباط با سازمانهای دیگر در سطح بین‌الملل و همچنین اعتمادسازی است. بر این اساس، پژوهش حاضر بر آن است تا با ارائه مدلی نقش سرمایه اجتماعی مدیران را در کارآفرینی بین‌المللی بررسی کرده و به این سؤال اساسی پاسخ دهد که چه مدلی می‌تواند جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی ارائه داد؟
2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش
هر چه مطالعات اقتصادی پیشرفت کرد و تعمق بیشتری پیدا کرد اهمیت سرمایه‌های غیر فیزیکی مانند سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی بیشتر موردتوجه قرار گرفت. هم‌اکنون سرمایه تنها محدود به سرمایه فیزیکی و مادی نیست، بلکه سرمایه انسانی نیز از مهم‌ترین سرمایه‌های یک کشور است. باید روشن شود که مشکل عدم توسعه‌یافتگی و پایین بودن رشد اقتصادی کشور، به دلیل ضعف در سرمایه فیزیکی است یا ضعف در سرمایه انسانی (مسگری، 1393: 15). در جدول 1 تعارف، اهداف، تحلیل و منافع حاصل از سرمایه اجتماعی آورده شده است:
جدول 1: تعارف، اهداف، تحلیل و منافع حاصل از سرمایه اجتماعی
نظریهپرداز تعریف اهداف سطح تحلیل بازدهی سرمایه
بوردیو منابعی که دسترسی به کالاهای گروهی را فراهم میسازد تأمین سرمایه اقتصادی افراد در رقابتهای طبقاتی خصوصی(فردی و گروهی)
لین دسترسی و استفاده از منابع نهفته در شبکههای اجتماعی تأمین منابع نهفته در روابط حفظ منابع موجود افراد در شبکهها و ساختاری اجتماعی خصوصی (فردی)
کلمن جنبه‌های از ساختار اجتماعی
که کنشهای هدفمند
کنشگران را تسهیل مینماید تأمین سرمایه انسانی افراد درزمینههای
خانوادگی و
اجتماعی خصوصی و
عمومی( فردیو
جمعی )
پاتنامو
فوکویاما هنجارهای اعتماد و همیاری
و شبکههای همکاری برای
منافع متقابل را تسهیل مینماید تأمین دمکراسی
کارآمد و توسعه
اقتصادی مناطق و اجتماعات
و گروهها درزمینههای ملی و بین
المللی عمومی( جمعی)
کاکس پویشهای بین مردم که
شبکهها،هنجارها و اعتماد
اجتماعی را شامل می‌شوند. تسهیل هماهنگی
تعاون و تقویت
تساهل و تسامح افراد در سازمانهای داوطلبانه جمعی
پاکستون پیوستگی عینی و ذهنی بین
افراد افزایش ظرفیت و
قابلیت کنش خرد و کلان فردی،گروهی،
جمعی
ترنو نیرویی که توان توسعه
اقتصادی را در جامعه از
طریق روابط اجتماعی
افزایش می‌دهد. توسعه اقتصادی بهینه
قابلیت جمعی تولید خرد،میانی،جمعی فردی،جمعی
( غفاری (191: 1386)
منبع :یافته های پژوهشگر
سرمایه اجتماعی در سطح خرد به دو بعد شناختی و ساختاری تقسیم‌شده است. بعد شناختی به بخش نامحسوس سرمایه اجتماعی مانند ارزشها،عقاید، نگرشها،رفتار. هنجار اجتماعی میپردازد. ارزشهای شناختی به روحیه اعتماد و یکپارچگی اعضا و همین‌طور ارتباط متقابل که میان اعضای یک جامعه وجود دارد میپردازد این ارزشها شرایطی را در جامعه/ سازمان به وجود میآورند که در آن اعضا برای تولید کالای مشترک میتوانند باهم همکاری نمایند. بعد ساختاری سرمایه اجتماعی دربرگیرنده ساختارها و شبکههایی است که حاوی فرآیندهای تصمیم‌گیری جمعی و روشن،رهبران پاسخگو و مسئولیت متقابل است (تامر و همکاران، 2014).
کارآفرینی بین‌المللی
کارآفرینی بین‌المللی موضوعی است که امروزه موردعلاقه دانشگاهیان،کسب‌وکارها و دولت است.اما این واژه اولین بار در یک مقاله توسط مارو بیان‌شده است(گیلپچانگو همکاران،2013). کارآفرینی بین‌المللی شامل، کشف، تصویب، ارزیابی و بهره‌برداری از فرصت در سراسر مرزهای ملی برای ایجاد کالا و خدمات آینده است.کارآفرینی بین‌المللی گاهی اوقات از طریق تقاضا برای محصولات شرکت در مرزهای بین‌المللی تحریک‌شده است (فرنهابر و همکاران، 2008).
درواقع کارآفرینی بین‌المللی و کارآفرینی داخلی شبیه به هم هستند.کارآفرینی داخلی شامل پیگیری فرصت‌های کارآفرینانه داخلی است درحالی‌که کارآفرینی بین‌المللی شامل پیگیری فرصت‌های کارآفرینانه بین‌المللی است.مکان و جایگاه یک فرصت تعیین می‌کند که بهره‌برداری از فرصت به‌صورت داخلی باشد یا به‌صورت بین‌المللی (اویسونوویتاکر، 2010).
به‌طورکلی میتوان گفت کارآفرینی بین‌المللی ترکیبی از رفتارهای نوآورانه،فعال و ریسک‌پذیر است که با گذشتن از مرزها در پی ارزش در سازمان‌هاست. نویسندگان بسیاری معتقدند که کارآفرینی دارای دو بخش است:1- فرصتها،2-افرادی که در تلاش‌اند تا از این فرصتها استفاده کنند .بنابراین تعریف جدیدی که از کارآفرینی بین‌المللی ارائه می‌دهیم برپایه این نکات است:
بر روی فرصتها متمرکز است.
لزوماً در مورد شکل‌دهی و تأسیس سازمانهای جدید نیست.
مورداستفاده کارآفرینی سازمانی هم می‌باشد.
لزوماً تناقضی با تعداد ابعاد گرایش‌هایی که کارآفرینی در نظر می‌گیرد،ندارد.
مشخصه‌ی بارز آن فعالیت‌های فرامرزی کارآفرینی است.
با توجه به نکات فوق میتوان تعریف جدید از کارآفرینی بین‌المللی ارائه داد:کارآفرینی بین‌المللی فرایند شناسایی، تصویب، ارزشیابی و بهره‌برداری از فرصتها با عبور از میان مرزها در جهت خلق کالا و خدمات جدید است (اوویاتومکدوگال، 2005).
رویکردهای کارآفرینی بین‌المللی
در رابطه با کارآفرینی بین‌المللی رویکردهای متفاوتی وجود دارد که در این پژوهش ابتدا به بررسی رویکرد منبع محور و برخی عوامل مربوط به آن و سپس به بررسی رویکرد فرصت محور و برخی عوامل مربوط به آن خواهیم پرداخت:
رویکرد منبع محور به کارآفرینی بین‌الملل
اولین موضوعی که در تحقیقات کارآفرینی بین‌الملل مطرح شد تأکیداتی بود که به ظرفیت‌ها، دارایی‌های خاص و واحدهای اقتصادی جدید داده شد. مالکیت، ظرفیت‌ها و دارایی‌های شرکت می‌تواند نشانی از رشد موفقیتآمیز یک شرکت باشد.
بااین‌وجود شناسایی چگونگی فعالیت‌های اقتصادی بین‌الملل نوین ممکن است منجر به دستیابی و حفظ مزایای رقابتی و افزایش منافع اقتصادی شود.درواقع بنا به نظرات مگدو و همکارانش دیدگاه منبع محور چارچوبی است که می‌تواند با شفاف کردن فعالیت‌های بین‌المللی از فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی نوین مورداستفاده قرار گیرد (حسین پور و همکاران،1393).
گیلپچانگوهمکاران (2013) در تحقیق خود چارچوبی از منابع که بر کارآفرینی بین‌المللی تأثیرگذار است را مطرح کرده‌اند که عبارت است از :مهارت‌ها،نگرش،خلاقیت و نوآوری و شبکه. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که مهارت‌ها،خلاقیت و نوآوری و شبکهها عواملی مهم و تأثیرگذار در تمایل به انجام پروژه‌های بین‌المللی هستند که برای موفقیت درزمینهٔ بین‌المللی،افزایش سرعت بین‌المللی شدن،شناسایی به‌موقع فرصت‌های بین‌المللی و پیشگام بودن در حوزه‌های بین‌المللی باید به آن توجه داشت. این چارچوب به شرح شکل 1 است.
شکل1:رویکرد منبع محور و کارآفرینی بین‌المللی )گیلپچانگ وهمکاران،2013)
منبع :یافته های پژوهشگر
رویکرد فرصت محور به کارآفرینی بین‌الملل
نیاز به درک بهتری از کارآفرینی در کارآفرینی بین‌الملل و نقش فرصت در کارآفرینی بین‌الملل وجود دارد. درواقع نقش فرصت درروند بین‌المللی توسعه‌نیافته است.این بعد در کارآفرینی بین‌المللی مورد غفلت قرارگرفته است.نگاه افکندن به بین‌المللی سازی بهعنوان دنبال نمودن فرصت‌های کارآفرینانه نشان می‌دهد که این مکان فرصت است که تعیین‌کننده انتخاب بهره‌برداری فرصت در بازارهای خارجی و بین‌المللی است.در رویکرد فرصت محور استفاده از دیدگاه کارآفرین که به فرصت‌های کارآفرینانه شکل می‌دهد و درباره بهره‌برداری از آن‌ها تصمیم می‌گیرد عامل مهمی است. این رویکرد به شرح شکل 2 است.
شکل2:رویکرد فرصت محور به بهره‌برداری از فعالیت‌های کارآفرینی (اقتباس از اویسونو و یتاکر، 2010)
منبع :یافته های پژوهشگر
این مدل نشان می‌دهد که قبل از روند بین‌المللی شدن شرکت، فرایند کارآفرینی شامل اکتشاف، شکل‌گیری فرصت و تصمیم‌گیری درباره‌ی فرصت شکل می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر بین‌المللی کردن شرکت (بهعنوان بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینانه بین‌الملل) را میتوان با بررسی دیگر فرایندهای کارآفرینانه قبلی درک نمود. بر اساس رویکرد فرصت محور به کارآفرینی بین‌الملل،کارآفرین و شرکت هر دو آزمودنی‌های مناسب برای پرس‌وجو هستند. کارآفرین درگیر اکتشاف، شکل‌گیری فرصت و تصمیم‌گیری درباره فرصت است درحالی‌که شرکت وسیله‌ای برای بهره‌برداری از فرصت‌های کارآفرینانه بین‌المللی است و دارای قابلیت‌هایی برای تبدیل فرصت‌های کارآفرینانه به نتایج بازاراست.رویکرد فرصت محور بر تمامی مراحل پیش‌بینی ،شناسایی فرصت،تصمیم‌گیری و اکتشاف تمرکز می‌کند و بین‌المللی کردن را بهعنوان جز اصلی، پایان دادن به فرایند در نظر می‌گیرد. همچنین این محققان فرهنگ کارآفرینانه، جهت‌گیری استراتژیک، گرایش به منابع، ساختار مدیریت ،فلسفه پاداش و گرایش به رشد را بهعنوان عوامل تأثیرگذار بر کارآفرینی بین‌الملل شناسایی نمودند) اویسونوویتاکر، 2010).
صوف باف و لطفی (1397)، در پژوهشی تحت عنوان بررسی تأثیر کارآفرینی بین‌المللی بر فعالیت‌های بین‌المللی با در نظر گرفتن متغیر میانجی برنامه صادراتی (موردمطالعه: شهرک صنعتی پرند) دریافتند که کارآفرینی بین‌المللی بر فعالیت‌های بین‌المللی با در نظر گرفتن متغیر میانجی برنامه صادراتی (موردمطالعه: شهرک صنعتی پرند)تأثیر معناداری دارد. عبدی و همکاران (1397)، در پژوهشی تحت عنوان اثرات سرمایه‌های فیزیکی،انسانی و اجتماعی بر توسعه سطح کارآفرینی فعالان اقتصادی شهرک صنعتی شهید سلیمی تبریز: رویکرد معادلات ساختاری و لاجیت رتبه‌ای دریافتند که سرمایه انسانی(سطح تجربه) و سرمایه اجتماعی تأثیر مثبت و معنی‌دار و متغیرهای سرمایه انسانی(سطح تحصیلات)و سرمایه فیزیکی تأثیر منفی و معنی‌دار بر سطح کارآفرینی افراد داشته است.همچنین متغیرهای نگرش به کارآفرینی، باور به خودکارآمدی و منفعت انتظاری نیز دارای تأثیر مثبت و معنی‌دار بر سطح کارآفرینی افراد بوده است. کاراداگ (2018)، در پژوهشی تحت عنوان تأثیر جنسیت و سرمایه اجتماعی بر اهداف کارآفرینی در دانشجویان دانشگاه: شواهد از ترکیه دریافت که نتایج حاصل ازمون t مستقل نشان داد که تفاوت معنی‌داری با توجه به جنسیت و سرمایه اجتماعی و قصد کارآفرینی وجود ندارد، درحالی‌که تفاوت بین ادارات و گذراندن یا عدم گذراندن دوره کارآفرینی به‌طور قابل‌توجهی با قصد کارآفرینی مثبت و معنی‌دار است. وینکنزو و همکاران (2015)، در پژوهشی تحت عنوان کارآفرینی بین‌المللی در اقتصادهای نوظهور: نقش سرمایه اجتماعی، توسعه دانش و اقدامات کارآفرینی دریافتند که محققان بر اتحادهای استراتژیک بهعنوان مناسب‌ترین حالت ورود یک شرکت خارجی برای استفاده موفقیتآمیز در اقتصاد نوظهور تأکید می‌کنند.علاوه بر این، از تئوری سرمایه اجتماعی برای توصیف اقداماتی که شرکای یک اتحاد (یک شرکت خارجی و یک شرکت اقتصادی در حال ظهور محلی) انجام می‌دهند برای ایجاد یک رابطه همکاری مشترک سودمند و ایجاد یک فرآیند یادگیری مؤثر و مداوم استفاده می‌کنند.
همان‌طور که در پژوهشهای انجام‌شده ملاحظه شد تاکنون پژوهشی نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی را موردبررسی قرار نداده است، همچنین این پژوهش برای اولین بار است که در اتاق بازرگانی شهر تهران انجام شد. بنابراین اهداف پژوهش عبارت‌اند از:
شناسایی شاخصها و مؤلفه‌های کارآفرینی بین‌الملل (پدیده محوری).
تعیین عوامل اثرگذار و اثرپذیر بر سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی
تعیین سازوکارهای اجرایی (راهبرد) پیاده‌سازی مدل جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی .
تعیین تسهیل‌کننده‌های پیاده‌سازی مدل جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی .
تعیین موانع پیاده‌سازی مدل جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی .
تعیین وضعیت موجود عوامل شناسایی‌شده سرمایه اجتماعی و موفقیت کارآفرینی بین‌المللی.
تعیین نقش مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی.
ارائه مدل جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی؛
3- روش‌شناسی پژوهش
با توجه به اینکه تحقیق حاضر به ارائه مدل جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی میپردازد، روش پژوهش برحسب زمان وقوع پدیده، گذشته‌نگر؛ برحسب نتیجه، تصمیم گرا؛ برحسب هدف، کاربردی؛ برحسب منطق اجرا، قیاسی و استقرایی؛ برحسب زمان اجرای پژوهش، مقطعی؛ برحسب نوع داده، آمیخته (کیفی_کمی)؛ برحسب محیط پژوهش، کتابخانهای؛ برحسب روش گرداوری دادهها و یا ماهیت و روش پژوهش، توصیفی-همبستگی و برحسب میزان تمرکز بر پدیده موردنظر پهنان گر بود.
در بخش کیفی شامل خبرگان دانشگاهی و سازمانی شامل مدیران اتاق بازرگانی شهر تهران و در بخش کمّی شامل تمامی اعضایاتاق بازرگانی شهر تهران می‌باشد. حجم نمونه در بخش کیفی با اشباع نظری (20 نفر) و در بخش کمّی بر اساس فرمول کوکران 335 نفر برآورد شد. برای انتخاب نمونه در بخش کیفی از نمونه‌گیری هدفمند و در بخش کمّی از نمونه‌گیری تصادفی طبقهای استفاده شد. ابزار گردآوری دادهها، در بخش کیفی، مصاحبه و در بخش کمّی، پرسشنامه محقق ساخته بر مبنای مقیاس 5 گزینه‌ای بود. روایی پرسشنامه ازنظر صوری و محتوایی از طریق چند نفر از خبرگان، روایی ﻫﻤﮕﺮا از طریق محاسبه ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ وارﯾﺎﻧﺲ استخراج‌شده و روایی واﮔﺮا از طریق محاسبه جذر AVE به تائید رسید. پایایی پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 968/0 به دست آمد. برای تجزیهوتحلیل دادهها ازمون‌های آلفای کرونباخ، ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ وارﯾﺎﻧﺲ استخراج‌شده (AVE)، ماتریس جذر AVE، کولموگروف‌اسمیرنف، تحلیل عاملی تأییدی و t تک‌نمونه‌ای با استفاده از نرمافزار lisrel و smartPLS استفاده شد.
بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده پایایی ابعاد مورد تائید است زیرا آلفای کرونباخ و ضریب پایایی ترکیبی بالای 0.7 است و همچنین AVE>0.5 است. روایی همگرا مورد تائید است، زیرا CR>0.7؛ CR>AVE ؛ AVE>0.5 و همین‌طور روایی واگرا نیز مورد تائید است زیراMSV < AVE وASV < AVE.
4- یافتههای پژوهش
در این بخش به تحلیل کمی دادهها با استفاده از نرمافزار SPSS18 و LISREL8.80 و smartPLS3و در دو حوزه تجزیهوتحلیل (توصیفی و استنباطی) و تفسیر نتایج پرداخته می‌شود.
4-1- توصیف آماری متغیرهای پژوهش
در این بخش و در جدول 2 به توصیف اطلاعات جمعیت شناختی و همین‌طور توصیف متغیرهای پژوهش از منظر شاخصهای گرایش به مرکز، شاخصهای پراکندگی و شاخصهای شکل توزیع پرداخته می‌شود.
طبق یافتههای توصیفی پژوهش، 49 درصد از افراد موردسنجش زن و 51 درصد مرد بودند. همچنین، 23 درصد از افراد موردسنجش کمتر از 30 سال، 41 درصد 40-30 سال، 27 درصد 50-40 سال و 9 درصد بالاتر از 50 سال سن داشتند. 17 درصد از افراد موردسنجش کمتر از 10 سال، 67 درصد بین 10 تا 20 سال، و 16 درصد بالاتر از 20 سال سابقه کار داشتند.
جدول 2: اطلاعات جمعیت شناختی نمونه و توصیف متغیرها (یافتههای پژوهش)
میانگین انحراف معیار چولگی کشیدگی آزمون k-s
عوامل زمینه‌ای کارآفرینی بین‌المللی رویکرد منبع محور 3.14 0.84 0.25 0.41- 0.625
رویکرد فرصت محور 3.30 0.80 0.00 0.08- 0.643
عوامل اثرگذار شکوفایی اجتماعی ____ 3.28 0.71 0.01 0.47 0.661
همبستگی اجتماعی ____ 3.23 0.75 0.14 0.22 0.718
انسجام اجتماعی ____ 3.32 0.83 0.22- 0.17 0.652
پذیرش اجتماعی ____ 3.43 0.79 0.23- 0.13 0.641
مشارکت اجتماعی ____ 3.17 0.76 0.10 0.51 0.631
اعتماد به سازمان ____ 3.39 0.87 0.48 0.63 0.666
روابط متقابل ____ 3.22 0.74 0.09- 0.22 0.700
عوامل اثرپذیر فعالیت‌های بین‌المللی عملکرد مالی صادرات 3.13 0.76 0.14 0.28 0.600
عملکرد راهبردی صادرات 3.16 0.86 0.26 0.07 0.0591
رضایت از انجام صادرات 3.23 0.77 0.05 0.47 0.675
رقابت‌پذیری بین‌المللی نوآوری و خلاقیت 4.52 0.56 1.72- 0.01 0.671
هوشمندی رقابتی 4.46 0.57 1.22- 0.56 0.720
مشتری مداری 4.37 0.56 1.62- 0.77 0.710
موقعیت بازار 4.24 0.57 0.61- 0.01- 0.511
عملیات و استراتژی سازمان 4.40 0.59 1.33- 0.17 0.639
رشد اقتصادی ____ 4.41 0.57 1.27- 0.99 0.601
منبع :یافته های پژوهشگر
میانگین و انحراف استاندارد همه مؤلفهها آورده شد؛ همچنین یافتههای حاصل از جدول قبل نشان داد، آماره کشیدگی در تمامی مؤلفهها بین 5 ، 5- می‌باشد؛ یعنی توزیع دادهها از این جنبه نرمال بوده و شکل توزیع خیلی تخت یا بلند نیست؛ همین‌طور آماره چولگی در تمامی مؤلفهها بین 3 ، 3- و حتی بین 2 ، 2- قرار دارد، یعنی توزیع دادهها از این جنبه نرمال بوده و میتوان گفت شکل توزیع دارای چولگی مثبت یا منفی نیست. همچنین مطابق با جدول بالا، به دلیل بیشتر شدن سطح معناداری از 0.05، میتوان در سطح اطمینان 95% بیان داشت که فرض مبنی بر نرمال بودن دادهها پذیرفته می‌شود.
4-2- استنباط آماری دادهها
پرسش اول پژوهش: شاخصها، مؤلفه‌های کارآفرینی بین‌الملل کدم‌اند؟
بر اساس یافتههای به‌دست‌آمده از نظریه داده بنیاد 18 مقوله و 84 شاخص به دست آمد که شاخصها، مؤلفهها و ابعاد تشکیلدهنده کارآفرینی بین‌الملل می‌باشد که عبارت‌اند از: رویکرد منبع محور و فرصت محور.
پرسش دوم پژوهش: عوامل اثرگذار و اثرپذیر بر سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی کدم‌اند؟
نتایج نشان داد که پس از تحلیل محتوا و مصاحبه با خبرگان:مؤلفه‌های اثرگذار بر موفقیت کارآفرینی بین‌المللی شامل، مؤلفه‌های شکوفایی اجتماعی، همبستگی اجتماعی، انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی، مشارکت اجتماعی، اعتماد به سازمان و روابط متقابل مورد شناسایی قرار گرفت.
در شناسایی مؤلفه‌های تأثیرپذیر از موفقیت کارآفرینی بین‌المللی درازای نقش سرمایه اجتماعی در اتاق بازرگانی شهر تهران، با 20 خبره مصاحبه انجام شد و با استفاده از نرمافزارMAXQDA2020 ، که نرم‌افزاری حرفه‌ای برای تجزیهوتحلیل داده‌های گردآوری‌شده توسط روش‌های کیفی و ترکیبی است، مصاحبه‌ها مورد تحلیل قرار گرفت. و پس از کدگذاری‌های باز، انتخابی و محوری، مؤلفهها تعیین شدند. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان می‌دهد که از میان شاخصهای (گویه) موجود، 3 مؤلفه اصلی قابل‌شناسایی است. بر این اساس، مؤلفه‌های تأثیرپذیر از موفقیت کارآفرینی بین‌المللی به ازای تأثیر سرمایه اجتماعی شامل، ابعاد فعالیت‌های بین‌المللی که شامل مؤلفه‌های عملکرد مالی صادرات، عملکرد راهبردی صادرات، رضایت از انجام صادرات؛ بعد رقابت‌پذیری بین‌المللی که شامل مؤلفه‌های نوآوری و خلاقیت، هوشمندی رقابتی، مشتری مداری، موقعیت بازار، عملیات و استراتژی سازمان بودند.
پرسش سوم، چهارم و پنجم: سازوکارهایی اجرایی (استراتژی)، تسهیل‌کننده و موانع پیاده‌سازی مدل جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی چیست؟
بر اساس پیشینه پژوهش، مبانی نظری، مصاحبه با خبرگان و نیز تجزیهوتحلیل وضعیت ابعاد، مؤلفهها و شاخصها (حرکت از وضع نامطلوب به مطلوب و همین‌طور حفظ و ارتقای وضع مطلوب) سازوکارها یا راهبردهای پیاده‌سازی مدل نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی شامل، موارد ذیل بودند:
تدوین برنامه عملیاتی برای بهبود کارآفرینی بین‌المللی
تعیین اولویتهای برنامه بهمنظور بهبود کارآفرینی بین‌المللی
ارزیابی مستمر میزان استفاده از اصول کارآفرینی بین‌المللی توسط مدیران
تشکیل مرکز تخصصی ارتقای کارآفرینی بین‌المللی
تسهیل‌کننده‌های پیاده‌سازی مدل نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی شامل، موارد ذیل بودند:
بهبود فرهنگسازمانی در جهت ایجاد کارآفرینی بین‌المللی در سازمان
تغییر راهبردهای سازمانی جهت پرورش کارآفرینی بین‌المللی
بهسازی شایستگی‌های اخلاقی مدیران سازمان
بهبود مسئولیت‌پذیری اجتماعی مدیران بهمنظور بالا بردن تعهد سازمانی در آن‌ها.
توجه به شایسته‌سالاری جهت انتخاب درست مدیران
ارزشیابی مداوم از فعالیت‌های مدیران و اعضایسازمان
عوامل مداخله‌گر (متغیرهای مزاحم)پیاده‌سازی مدل نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی شامل، موارد ذیل بودند:
عدم وجود سازوکارهای نظارتی در انتخاب و به‌کارگیری مدیران سازمان
نبودن سیاستی مشخص از سوی سازمان در جهت تأثیر برنامههای آموزش ضمن خدمت در ارتقای کارآفرینی در سطح بین‌المللی
در نظر نداشتن پاداش و تشویق مناسب برای مدیرانی که کارآفرینی بین‌المللی ایجاد می‌کنند
عدم تخصیص درست منابع در سازمان در مناطق مختلف
عدم وجود جوسازمانی کارآفرین محور در سازمان
پرسش ششم: وضعیت موجود مؤلفهها و شاخصهای پیاده‌سازی مدل جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی و عوامل اثرگذار و اثرپذیر از آن چگونه است؟
جدول3: آزمون تی تک نمونه‌ای بهمنظور بررسی وضعیت موجود (یافتههای پژوهش)
متغیر بعد مؤلفه ارزش آزمون = 3
مقدار تی Sig. اختلاف میانگین فاصله اطمینان 95 درصد از اختلاف
حد پایین حد بالا
کارآفرینی بین‌المللی رویکرد منبع محور 7.42 0.000 0.31 0.23 0.40
رویکرد فرصت محور 3.03 0.003 0.13 0.04 0.21
عوامل اثرگذار شکوفایی اجتماعی 49.39 0.000 1.52 1.46 1.58
همبستگی اجتماعی 47.16 0.000 1.46 1.40 1.53
انسجام اجتماعی 44.71 0.000 1.37 1.31 1.43
پذیرش اجتماعی 7.15 0.000 0.32 0.23 0.41
مشارکت اجتماعی 9.89 0.000 0.43 0.34 0.51
اعتماد به سازمان 3.99 0.000 0.17 0.08 0.25
روابط متقابل 8.32 0.000 0.39 0.30 0.49
عوامل اثرپذیر فعالیت‌های بین‌المللی 39.41 0.000 1.24 1.17 1.30
رقابت‌پذیری بین‌المللی 43.23 0.000 1.40 1.33 1.46
رشد اقتصادی 45.51 0.000 1.41 1.35 1.48
منبع :یافته های پژوهشگر
از طریق آزمون t تک نمونه‌ای و نتایج جدول 3، نشان داد که سطح معناداری در همه ابعاد و مؤلفهها کمتر از پنج‌صدم می‌باشد و بنابراین فرض صفر با 95 درصد اطمینان برای این مؤلفهها رد و فرض پژوهش تائید می‌شود. همچنین، با توجه به اختلاف میانگین که مقادیری مثبت هستند، چنین استنباط می‌شود که وضعیت مؤلفهها و ابعاد در وضعیت مطلوب می‌باشد.
پرسش هفتم:روابط علی بین عوامل اثرگذار، عوامل اثرپذیر نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی چگونه است؟
برای پاسخ به سؤال فوق با توجه به اینکه مقیاس اندازهگیری فاصلهای بود و همچنین توزیع دادهها نرمال بود آزمون‌های پارامتریک مناسب که همبستگی پیرسون است استفاده شد که نتایج در جدول زیر قابل‌مشاهده است:
قبل از اجرای تحلیل عاملی همبستگی بین ابعاد عوامل اثرگذار، عوامل اثرپذیر نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی موردبررسی قرارگرفته و نتایج آن در جدول 4 آورده شده است.
جدول 4: همبستگی بین ابعاد عوامل اثرگذار، عوامل اثرپذیر نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی
کارآفرینی بین‌المللی
عوامل مدیریتی عوامل رفتاری
عوامل اثرگذار شکوفایی اجتماعی همبستگی 0.876** 0.821**
سطح معناداری 0.000 0.000
همبستگی اجتماعی همبستگی 0.819** 0.853**
سطح معناداری 0.000 0.000
انسجام اجتماعی همبستگی 0.812** 0.803**
سطح معناداری 0.000 0.000
پذیرش اجتماعی همبستگی 0.823** 0.871**
سطح معناداری 0.000 0.000
مشارکت اجتماعی همبستگی 0.833** 0.801**
سطح معناداری 0.000 0.000
اعتماد به سازمان همبستگی 0.820** 0.748**
سطح معناداری 0.000 0.000
روابط متقابل همبستگی 0.688** 0.691**
سطح معناداری 0.000 0.000
عوامل اثرپذیر فعالیت‌های بین‌المللی همبستگی 0.784** 0.811**
سطح معناداری 0.000 0.000
رقابت‌پذیری بین‌المللی همبستگی 0.768** 0.855**
سطح معناداری 0.000 0.000
رشد اقتصادی همبستگی 0.633** 0.743**
سطح معناداری 0.000 0.000
منبع :یافته های پژوهشگر
همان‌طور که از جدول فوق مشخص است، علامت ** نشان‌دهنده‌ی وجود همبستگی بین متغیرهای پژوهش در سطح 0.01 را نشان می‌دهد. یعنی، بین ابعاد عوامل اثرگذار، عوامل اثرپذیر نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی رابطه مستقیم وجود دارد. شدت رابطه نیز از جدول فوق قابل‌مشاهده است.
پرسش هشتم: چه مدلی جهت تبیین نقش سرمایه اجتماعی در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی میتوان ارائه داد؟
با استفاده از نرمافزار smartpls به بررسی مدل ارائه‌شده پرداختیم که به شرح شکل 3 است.
کلیه‌ی مقادیر پارامترهای مربوط به مدل به همراه بارهای عاملی و ضرایب مسیر نشان داده‌شده است که در جدول 5 به‌صورت خلاصه آورده شده است.
جدول 5: برآوردهای مربوط به مدل (یافتههای پژوهش)
متغیرها و مؤلفهها ضرایب استاندارد ضریب معناداری نتیجه
شکوفایی اجتماعی 0.244 3.254 پذیرش
همبستگی اجتماعی 0.101 2.262 پذیرش
انسجام اجتماعی 0.198 2.130 پذیرش
پذیرش اجتماعی 0.157 2.970 پذیرش
مشارکت اجتماعی 0.135 2.321 پذیرش
اعتماد به سازمان 0.112 2.247 پذیرش
روابط متقابل 0.161 3.367 پذیرش
فعالیت‌های بین‌المللی 0.781 17.425 پذیرش
رقابت‌پذیری بین‌المللی 0.731 13.794 پذیرش
رشد اقتصادی 0.835 30.753 پذیرش
منبع :یافته های پژوهشگر
شکل3: مدل پژوهش در حالت تخمین ضرایب استاندارد
منبع :یافته های پژوهشگر
در جدول 6، مهم‌ترین و متداول‌ترین شاخصهای برازش آورده شده است. همان‌گونه که در جدول دیده می‌شود، تقریباً تمامی شاخصها کفایت آماری دارند. بنابراین، با اطمینان بسیار بالایی میتوان دریافت محقق در مورد این شاخصها به برازش کامل دست‌یافته است.
جدول 6: جدول پایایی و اشتراکات (یافتههای پژوهش)
ابعاد و مؤلفهها AVE R2 پایایی اشتراکی آلفای کرونباخ
فعالیت‌های بین‌المللی 0.778 0.611 0.891 0.816
موقعیت بازار 0.717 0.420 0.891 0.817
اعتماد به سازمان 0.755 0.873 0.781
انسجام اجتماعی 0.709 0.871 0.778
همبستگی اجتماعی 0.633 0.895 0.843
هوشمندی رقابتی 0.787 0.404 0.905 0.857
کارآفرینی بین‌المللی 0.543 0.890 0.887 0.810
عملکرد مالی صادرات 0.746 0.431 0.936 0.898
مشارکت اجتماعی 0.650 0.896 0.841
مشتری مداری 0.874 0.456 0.919 0.883
نوآوری و خلاقیت 0.842 0.519 0.916 0.878
پذیرش اجتماعی 0.730 0.952 0.924
عملکرد راهبردی صادرات 0.807 0.373 0.926 0.900
روابط متقابل 0.612 0.916 0.889
رقابت‌پذیری بین‌المللی 0.743 0.534 0.914 0.889
رضایت از انجام صادرات 0.702 0.456 0.952 0.946
رشد اقتصادی 0.677 0.696 0.946 0.933
شکوفایی اجتماعی 0.734 0.966 0.963
عملیات و استراتژی سازمان 0.755 0.418 0.939 0.927
میانگین 0.726 0.517 ____ ____
منبع :یافته های پژوهشگر
=0.612 رابطه 1)
بر اساس رابطه 1، ازآنجایی‌که مقادیر محاسبه‌شده GOF در هر دو مدل بزرگ‌تر از 0.36 به‌دست‌آمده، نشان از برازش مناسب مدلهای پژوهش دارد، همچنین کلیه ضرایب مسیرها معنادار بوده و واریانس تبیین شده قابل‌قبول و همسانی درونی سازهها بالای 0.05 می‌باشد. بنابراین مدل مفهومی پژوهش دارای برازش خوبی می‌باشد و مورد تائید است.
5- بحث و نتیجه‌گیری
در پژوهش حاضر به این مسئله پرداخته شد که برای موفقیت کارآفرینی بین‌المللی با توجه به نقش سرمایه اجتماعی، چه مدلی میتوان ارائه داد. بر این اساس و با توجه به‌مرور مبانی نظری و مصاحبه با خبرگان ابعاد مختلف نقش سرمایه اجتماعی برای موفقیت کارآفرینی بین‌المللی شناسایی‌شده و مؤلفه‌های اثرگذار بر آن موردبررسی قرارگرفته است.
فضای کسب‌وکار هر کشور را میتوان از طریق شاخصهای مختلف مورد تحلیل قرارداد.به‌رغم قوت‌ها و کاستی‌هایی که هر یک از شاخصهای محیط کسب‌وکار دارند نباید از این مهم غفلت نمود که این شاخصها از ابعاد متعددی حائز اهمیت هستند.نخست آنکه شاخصهای محاسبه‌شده توسط نهادهای بین‌المللی تا حدودی میتوانند بیانگر مسیر و وضع مقایسه‌ای فضای کسب‌وکار کشور به‌ویژه در مقایسه با دیگر کشورهای جهان باشند.دوم اینکه این شاخصها میتوانند نمایانگر برخی گلوگاه‌های بازدارنده کشور برای سیاست‌گذاری‌های اقتصادی باشند .سوم آنکه کنش نظام بین‌المللی با کشور از نتایج شاخصهای منتشرشده توسط نهادهای بین‌المللی و عموماً سیاست‌گذاران بین‌المللی و فعالان اقتصادی نتایج این شاخصها را بهعنوان معیار تصمیم‌گیری در ارزیابی محیط کسب‌وکار کشورها مورداستفاده قرار می‌دهند، همچنین سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی خارجی به این رتبه‌بندی‌ها توجه داشته و همواره بر مبنای این شاخصها و آمارها دست به انتخاب می‌زنند.
بر اساس یافتههای پژوهش و با توجه به ضرایب مسیر به‌دست‌آمده از مدل پژوهش مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر موفقیت کارآفرینی بین‌المللی عامل شکوفایی اجتماعی با ضریب مسیر (0.24) می‌باشد که نشان می‌دهد کارآفرینی و سرمایه‌گذاری نقش اساسی در مسیر دستیابی به توسعه پایدار دارد و از مهم‌ترین عوامل مقابله با معضل بیکاری محسوب می‌شود. به همین منظور دولت‌ها باید برای رسیدن به شکوفایی اقتصادی به کارآفرینی توجه ویژه‌ای داشته باشند و به حمایت از کارآفرینان بهعنوان نیروی محرکه اصلی بپردازند. اعضایاتاق بازرگانی برای موفقیت درزمینهٔ کارآفرینی بین‌المللی لازم است که استعدادها، توان و مهارت‌های خود را در سایه یادگیری و کسب دانش شکوفا کنند تا به موفقیت در سطح بین‌المللی دست یابند.
عامل دوم اثرگذار بر موفقیت کارآفرینی بین‌المللی عامل انسجام اجتماعی با ضریب مسیر (0.19) می‌باشد. در جامعهی ما باوجود عناصر مثبت بسیار در فرهنگ آرمانی دینی که در آن به کار ارزش بسیار داده می‌شود و نیز باوجود سنت امامان در ارج نهادن به کار و تأکید بیشتر بر ارزش اکتسابی تا انتسابی؛ هنوز ارزشهایی در جامعه غلبه دارد که اخلاق کار و به‌تبع آن کارآفرینی را تضعیف می‌کند. کارآفرینان در اجتماع سبب پویایی و افزایش بهره‌وری شده و در سطح اجتماع ارزش کار را افزایش می‌دهند و روحیه سعی و تلاش در بدنهی جامعه را بالا می‌برند. کارآفرینان سبب تشویق جامعه به کارهای خلاق و کارآفرینانه می‌شوند و همین امر سبب رشد و بالندگی در اجتماع می‌شود. در جامعهای که میخواهد کارآفرینی توسعه یابد، باید مناسبات اجتماعی و سیاسی در جامعه بر پایهی استعدادها، خلاقیت و کارآفرین بودن افراد باشد. در این جامعه افراد باید بیاموزند به‌جای جلب رضایت سرپرستان و صاحبان قدرت، تلاش کنند که چگونه با سعی و تلاش درراه توسعه سازندگی قدم بردارند و به‌جای تسلیم شدن، تملق‌گویی، پذیرش دستور و... باید تفکر حاکم بر جامعه، یک تفکر علمی میل به کسب اطلاعات جدید و ابتکارات باشد. لذا در رضایی عضو هیئت مؤسس ائتلاف فکر نو برای انتخابات انجمن جوانان اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران در نشستی گفت: جوانان با تفکر و انسجام میتوانند تحول بزرگی را در جامعه ایجاد کنند و بحث جانشین پروری و عمل به تعهدات اجتماعی از موضوعاتی است که در انجمن جوانان در دستور کار خواهد بود.وی بابیان اینکه انجمن جوانان اتاق فکری است تا به مسائل روز کشور در اتاق‌های بازرگانی ورود شود، تصریح کرد: این انجمن اولین هلدینگ کارآفرینان جوان درزمینههای مختلف اقتصادی است که تلاش می‌کنند مشکلات جوانان را در ورود به عرصه‌های مختلف اقتصادی تسهیل کند.
عامل سوم اثرگذار بر موفقیت کارآفرینی بین‌المللی عامل روابط متقابل با ضریب مسیر (0.16) می‌باشد. فاصله کم ایران و برخی کشورها می‌تواند فرصت خوبی برای افزایش روابط مالی باشد چراکه شرکت‌های بین‌المللی مختلفی با این کشور فعالیت دارند.
عامل چهارم اثرگذار بر موفقیت کارآفرینی بین‌المللی عامل پذیرش اجتماعی با ضریب مسیر (0.15) می‌باشد.
نیروهایی که بهعنوان مشوق کارآفرینی وجود دارند تا حدود زیادی در ارتباط با فعالیت‌های کارآفرینی و توسعه آن نقش دارند. عوامل کششی زیر بهعنوان مشوق کارآفرینی هستند که عبارتنداز: درآمد قابل‌توجه و دسترسی به ثروت قابل‌توجه؛ برخورداری آزادی عمل در محیط کار و استقلال نسبی در تصمیمها؛برخورداری از اعتمادبه‌نفس بالا و احساس رضایت از موفقیت و پیروزی‌های فردی؛تشویق برای توسعه خلاقیت‌های فردی و گروهی و روی آوردن به نوآوری‌های پیدرپی کسب موقعیت مناسب در اجتماع و مقبولیت اجتماعی. لذا اعضایاتاق بازرگانی با افزایش پذیرش اجتماعی و مقبولیت میتوانند در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی نقش ایفا کنند.
عامل پنجم اثرگذار بر موفقیت کارآفرینی بین‌المللی عامل مشارکت اجتماعی با ضریب مسیر (0.13) می‌باشد.
فرهنگ هر سازمانی در ایجاد روحیه و رفتار افراد در جهت مشارکت اجتماعی و پویایی اقتصادی نقش مؤثر و فزاینده‌ای دارد و کارآفرینی بهعنوان سازوکار توسعه اقتصادی از طریق نوآوری در سازمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین اعضایسازمان به‌ویژه اعضایاتاق بازرگانی میتوانند با افزایش مشارکت درزمینهٔ های کارآفرینی بین‌المللی موفق عمل کنند.
عامل ششم اثرگذار بر موفقیت کارآفرینی بین‌المللی عامل اعتماد در سازمان با ضریب مسیر (0.11) می‌باشد.
چنانچه مشارکت در ابعاد مختلف متضمن استفاده از نظرات و همکاری مؤثر اعضایدر فرآیندهای مختلف باشد،می‌تواند موجبات اثربخشی بیشتر اعضایو درنتیجه عملکرد بهتر شرکت گردد؛ بدیهی است که این نتایج نمی‌تواند بر مدیریت مشارکتی بهعنوان راه‌حل تمام مسائل مدیریتی سازمان تأکید کند ،زیرا که نظام مشارکت محدودیت‌ها و مسائل خاص خود را دارد. بنابراین اجرای موفقیتآمیز هرگونه مشارکت در درجه نخست به مقتضیات یک شرکت و وجود زمینه‌های مساعد و فراهم بودن پیش‌نیازهای مشارکت و در درجه دوم به شیوه اجرای درست آن بستگی خواهد داشت. به‌طورکلی میتوان گفت که اعتماد سازمانی به‌طور اعم و اعتماد عمودی،اعتماد افقی و نهادی به‌طور اخص درزمینهٔ هدف‌گذاری،تصمیم‌گیری،حل مشکل و ایجاد تغییر و تحول در سازمانها بهخوبی می‌تواند در میزان کارآفرینی درون‌سازمانی تأثیر بسزایی داشته باشد. اما رشد و توسعه پدیده اعتماد در ایران هنوز در ابتدای راه است بنابراین راه رشد و توسعه آن چندان هموار نبوده و با موانع گوناگون روبروست. اعتماد در مدیریت سازمانها سبب می‌شود تا کارکنان،خود برای بالا بردن کیفیت و بهره‌وری در همه زمینه‌ها دلسوزی نشان داده و مستمراً بر دل‌بستگی و تعلق اجتماعی آن‌ها به هدف‌های گروه افزوده شود. اما روند کلی در سازمانهای بخش دولتی و حتی تولیدی مؤید این مطلب است که وضعیت حاکم در این سازمانها،سنتی و غیر کارآفرینانه می‌باشد.
آخرین عامل اثرگذار بر موفقیت کارآفرینی بین‌المللی عامل همبستگی اجتماعی با ضریب مسیر (0.10) می‌باشد. مشارکت مردمى در شکل‌گیری سامانه نظام سیاسى و اداره آن امرى مسلم و اجتناب‌ناپذیر است و اساساً بدون مشارکت عمومى و مردمى، امکان توسعه، رشد و تعالى یک کشور امکان‌پذیر نیست. از بعد اجتماعى نیز وحدت و همبستگى عمومى نقش به سزایى در تثبیت هر نظام اجتماعى دارد، چراکه جوامع بشرى تنها در سایه همبستگى اجتماعى است که میتوانند به روابط و تعاملات روزمره زندگى خویش بپردازند، زبان یکدیگر را درک کنند، واکنش‌های دیگران را پیش‌بینی نمایند و براى آینده زندگى خود برنامه داشته باشند. ازاین‌رو، میتوان گفت به هر میزان انسجام اجتماعى، وحدت و همبستگى ملى و علاقه‌مندی ملتى در مسیر حرکت به‌سوی اهداف موردنظر یک نظام، یعنى توسعه پایدار، مشابه و هم گرایانِه باشد، چنین ملتى به‌راحتی و سریع‌تر از حد انتظار به اهداف و آرمان‌های متعالى و چشم‌اندازهای بلندمدت ترسیم‌شده از سوى رهبران خود خواهند رسید. ملتى که داراى همبستگى اجتماعى و مشارکت عمومى است و از وحدت، یکدلى، یکرنگی و همدلى بهره مى‌برد، به‌راحتی با مشارکت عمومى شهروندان خویش به تحقق اهداف متعالى نظام خویش دست خواهد یافت. مقاله حاضر درصدد است تا با تحقیق و کاوشى در مسئله همبستگى اجتماعى و مشارکت عمومى، چگونگى شکل‌گیری، راهه‌ای تقویت و موانع همبستگى و مشارکت عمومى و همچنین نقش و عملکرد مثبت و منفى این پدیده را بر اساس دیدگاه جامعه‌شناختی و اسلام سازمان دهد. لذا اعضای اتاق بازرگانی نیز با داشتن همبستگی میتوانند در موفقیت کارآفرینی بین‌المللی برای افزایش مزیت رقابتی سازمان سهم داشته باشند.
بر اساس یافتههای پژوهش حاضر پیامدهای موفقیت کارآفرینی بین‌المللی، به بهبود فعالیت‌های بین‌المللی، ارتقای رقابت‌پذیری بین‌المللی و رشد و بازده اقتصادی منجر می‌شود. در این پژوهش عنوان شد که رشد اقتصادی با ضریب مسیر (0.83) بیشترین تأثیر را از موفقیت کارآفرینی بین‌المللی داشته است. بین‌المللی شدن کسب‌وکارهای کوچک و متوسط، بهعنوان یکی از مقدم‌ترین سیاست‌های عمومی در بسیاری از کشورهای جهان محسوب می‌شود. اغلب، شرکت‌های کوچک و متوسط هستند که نقش حیاتی در نوآوری صنعتی دارند و از طریق توسعه اقتصادی به جوامع خود سود می‌رسانند. یک منطق اساسی که در پس حمایت از بین‌المللی شدن کسب‌وکارهای کوچک و متوسط وجود دارد، این است که بین‌المللی شدن برای شرکت‌های کوچک مناسب است و شرکت‌های کوچک برای اقتصاد مفید هستند.بسیاری از کارآفرینان نیز فرصت‌های موجود در بازارهای بین‌المللی را تشخیص می‌دهند و دسترسی به بازارهای جهانی را، بهعنوان یک ابزار استراتژیک برای رقابت‌پذیری و توسعه بیشتر کسب‌وکار خود مورداستفاده قرار می‌دهند. حضور در بازارهای جهانی برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط مجموعه‌ای از فرصت‌های کسب‌وکار از قبیل بازارهای بزرگ‌تر و جایگاه‌های جدید در بازار، امکان دسترسی به صرفه‌جویی‌های ناشی از مقیاس و مزیت‌های،کاهش و تقسیم هزینه‌ها شامل هزینه‌های تحقیق فنّاورانه، ارتقاء شایستگی فنی، روشی برای پخش ریسک و توسعه و در بیشتر موارد دسترسی بیشتر به منابع تأمین مالی را میسر میسازد.
دومین مؤلفه اثرپذیر از موفقیت کارآفرینی بین‌الملل در این پژوهش فعالیت‌های بین‌المللی (0.78) می‌باشد. محیطهای رقابتی و متغیر امروزی، ناپایداری، رقابت دانش‌محور و همچنین چرخهی عمر کوتاه محصولات و کسب‌وکارها لزوم بهره‌گیری از رویکرد کارآفرینانه و قابلیت یادگیری سازمانی را هر چه بیشتر آشکار می‌کند.صادرات یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های اقتصاد هر کشور را تشکیل می‌دهد. صدور کالا و خدمات مهم‌ترین منبع تأمین درآمد ارزش کشور محسوب می‌شود که نبض اقتصاد زنده و فعال دنیا را در دست دارد. ازآنجایی‌که منابع نفتی کشور محدود است و طبق اعلام وزارت نفت تا سال ۱۴۷۴ شمسی منابع نفتی به صفر خواهد رسید،جهت رشد ،توسعه اقتصاد و اشتغال چاره‌ای جز توسعه و بهبود عملکرد صادرات غیرنفتی با تعامل با بازارهای جهانی وجود ندارد. پس در این راستا باید عوامل مؤثر بر این را شناخته تا سیاست گذران امر در مواقع ضرورت نسبت به بهبود و تقویت آن تلاش کنند. بنابراین اتاق بازرگانی می‌تواند با افزایش موفقیت درزمینه کارآفرینی بین‌المللی و استفاده از سرمایه اجتماعی خود به فعالیت‌های بین‌المللی بهتری دست یابد.
آخرین مؤلفه اثرپذیر از موفقیت کارآفرینی بین‌الملل در این پژوهش رقابت‌پذیری در سطح بین‌المللی (0.73) می‌باشد. دنیای کسب‌وکار امروز تحت تأثیر تغییرات مداوم و توسعه سریع است. شرکت‌ها با رقابت گسترده‌ای مواجه می‌شوند و حوزه شرکت‌ها به‌طور گسترده‌ای در حال انتشار در بخش بین‌المللی است. او و یا تو مکدو گالبیا نمی‌کنند که کارآفرینی بین‌المللی فرایند شناسایی،تصویب،ارزشیابی و بهره‌برداری از فرصتها با عبور از میان مرزها در جهت خلق کالا و خدمات جدیداست. بنابراین جهانی‌سازی و بین‌المللی شدن پدیده‌ای است که امروزه در مسیر حرکت شرکت‌ها دیده می‌شود و شرکت‌ها خیلی زود پس از ایجاد شدنشان در فعالیت‌های بین‌المللی درگیر می‌شوند. امروزه فرصت به یکی از موضوعات اصلی کارآفرینی بین‌المللی تبدیل‌شده است.جستجو و بهره‌برداری از فرصت‌های کسب‌وکار بین‌المللی و منفعت بردن از فرصت‌های ایجادشده در بازارهای خارجی است. در جهان امروز توانایی کشف و بهره‌برداری از فرصتها در گستره بین‌المللی به نظر یکی از عوامل اصلی موفقیت در کارآفرینی بین‌المللی است. همچنین منابع، ظرفیت‌ها و دارایی‌های خاص شرکت در رشد موفقیتآمیز شرکت‌ها در عرصه بین‌المللی تأثیرگذار بوده و منجر به دستیابی و حفظ مزایای رقابتی و افزایش منافع اقتصادی می‌شود.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده پیشنهاد‌هایی ارائه می‌شود که عبارت‌اند از:
غنی‌سازی فرهنگی سازمان را به سمت تغییر مثبت سوق می‌دهد و درنهایت اعضایبه این مهم می‌رسند که متفاوت فکر کنند و متفاوت بی اندیشند.
با ایجاد یک جو صمیمانه و مبتنی بر همکاری و کاهش قوم‌گرایی و افزایش ملی‌گرایی در میان اعضایسازمان، نوعی سرمایه اجتماعی در سازمان ایجاد نمود، استرس اعضایرا کاهش و احساس همبستگی اعضایرا افزایش داد.
شایسته است هماهنگی بین اعضایدر تمامی سطوح وجود داشته باشد و مدیران از تصمیم‌گیری‌های انفرادی و عجولانه بپرهیزند. لازم است تصمیم‌گیری‌ها جمعی بوده و مدیریت مشارکتی حاکم باشد. در این فرهنگ، به اعضاء اهمیت زیادی داده می‌شود و با مشارکت آن‌ها نوعی احساس مسئولیت و مالکیت در آن‌ها به وجود آورد، درنتیجه، تعهد بیشتری نسبت به سازمان احساس می‌کنند. در این راستا،ساختارهای سازمان باید به‌گونه‌ای تغییر یابد و افراد را به عضویت در تیمها و گروهای هم عمل تشویق کنند. اگرچه،اعمال این تغییرات فرهنگی کاری بسیار دشوار و زمان‌بر است و نمی‌تواند با جبر و فشار ایجاد گردد ،لیکن هرگونه تلاش برای پیاده کردن آن می‌تواند نویدبخش کارآفرینی گردد. مسئولان میتوانند با برگزاری جلسات و نیست‌های بین گروهها و واحدهای مرتبط با سازمان انسجام و یکپارچگی سازمانی را افزایش دهند.
جامعه‌پذیری افراد سازمان در قبال پذیرش فرهنگ‌های مختلف و همکاری آن‌ها باهم.
افزایش خدمات از قبیل وام‌های بلندمدت برای اعضایو کارآفرینی آن‌ها
جو و فضای کاری مناسبی برای بروز خلاقیت وجود داشته باشد..
مدیران شرکت‌های صادراتی میتوانند عوامل ارتباطی همچون تعاملات شخصی و ارتباطات با توزیع‌کنندگان خارجی و حفظ روابط مثبت با این توزیع‌کنندگان توجه بیشتری مبذول دارند.
به مدیران اتاق بازرگانی پیشنهاد می‌گردد با توجه به سلیقه و ذائقه مصرف‌کننده بازار صادراتی و اعمال آن در کیفیت محصولات در جهت افزایش صادرات محصولات فنی و مهندسی گام بردارند
به شرکت‌های صادرکننده توصیه می‌شود که جهت بالا بردن مهارت‌های استراتژیک مدیران و کارشناسان خود اقدام برگزاری دوره‌هایی آموزشی استراتژی بازاریابی بین‌الملل با تأکید بر شرایط عدم اطمینان در بازار صادرات نمایند.
صادرکنندگان به بهره‌برداری از قابلیت‌های نوآوری در محصول موجود بهمنظور کاوش و توسعه فرصت‌های بازاری جدید صادرات بپردازند.
به پژوهشگران آتی پیشنهاد می‌شود: متغیرهایی نظیر آموزش منابع انسانی و نظام اقتصادی و مالی بهعنوان متغیرهای کنترل یا تعدیل‌کننده موردمطالعه قرار گیرند. همچنین، پژوهشی مشابه در سایر اتاق‌های بازرگانی و شرکت‌های صادراتی در سایر استانهای کشور و یا در صنایع دیگر انجام شود و نتایج حاضر مقایسه شود.
2؛ محمدرضا کاباران زاده1
