جغرافیای تاریخیِ شهرهای گیلان از منظرِ گردشگری

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 6، دوره 17، شماره 3 - شماره پیاپی 60، آذر 1401، صفحه 629-644   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدتقی رهنمایی¹؛ سید مهدی موسی کاظمی²؛ سید علی حسینی³؛ بهناز پورخداداد^{* 4}

¹دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

³استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴دانشجوی دکترا جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران

چکیده

شهرها از مثصدهای مهم گردشگری هستند. بسیاری از گردشگران در سفرهای گردشگری از آثار و بناهای تاریخی آنها بازدید می‌کنند. لیکن در بسیاری موارد، از پیشینه‌ی جغرافیای تاریخی آنها چندان اطلاعاتی ندارند. به همین دلیل به نوعی از ادراکات سطحی درباره‌ی شهرها بسنده می‌کنند. شهرها در طولِ تاریخ از اصلی‌ترین عرصه‌های اجتماعی هستند که بسیاری از چالش‌های تاریخی، سیاسی و فرهنگی در آنها رخ داده است. چه بسا که به دنبالِ این چالش‌ها، محلِ شهرها جابه‌جا شده، برخی به‌دنبالِ حوادثِ طبیعی و تاریخی، نقش و اهمیتِ خود را از دست داده‌اند و چه بسا شهرهایی که به‌دنبالِ یک اراده‌ی سیاسی، اهمیت تازه‌ای پیدا کرده‌اند.

گیلان از مهم‌ترین مقصدهای گردشگری ایران است. اما انگیزه‌ی اصلی گردشگران عمدتا استفاده از جاذبه‌های طبیعی گیلان است. کمتر کسی می‌داند که چگونه دو شهرِ لاهیجان در گیلان بیه پیش و فومن در گیلانِ بیه‌پس، که روزگاری مقرِ حکومت بوده‌اند، به دنبالِ یک اراده‌ی سیاسی، نقشِ خود را به شهری کوچک، یعنی رشت واگذار کرده‌اند و یا اینکه از تبدیلِ یک صیدگاهِ ساحلی به نام انزلی، چگونه یک شهر بندری و گردشگرپذیر شکل می‌گیرد و همین شهر پناهگاهِ مهاجرینِ رانده شده‌ی لهستانی، روسی و ارمنی می‌شود و یا اینکه با محدود شدنِ روابطِ سیاسی و اقتصادی ایران و شورویِ سابق، بندرِکرگانرود از رونق افتاده و ساکنینِ آن به محلِ فعلیِ هشتپر کوچ می‌کنند که امروز از فعال‌ترین شهرهای استان است.روشِ تحقیق به صورتِ اسنادی و مشاهداتِ میدانی بوده واز نقشه‌های تاریخیِ این شهرها برای تبیینِ جغرافیای تاریخیِ آن‌ها استفاده شده‌است.این مقاله سعی دارد، شهرهای رشت، لاهیجان، فومن، بندرانزلی و تالش را از منظرِ جغرافیای تاریخی واکاوی کرده و تحولاتِ فضایی، تاریخی آن‌ها را با هدفِ تقویتِ نگرشِ عمیق‌ترِ آنان به این شهرها به تصویر بکشد. با این امید که این تحقیق بتواند بن‌مایه‌ای باشد برای شناختِ بهتر و عمیق‌تراز شهرهای ایران و تبیینِ ارتباط میانِ جغرافیای تاریخی، شهر و گردشگری

کلیدواژه‌ها

تاریخ؛ جغرافیای تاریخی؛ شهرهای گیلان؛ گردشگری

مراجع

اولئاریوس، آدام. (1363). سفرنامه‌ی اولئاریوس. ترجمه‌ی بهپور، احمد، چاپ اول، تهران: انتشاراتِ ابتکار.

بیک محمدی، حسن. (1386). مقدمه‌ای بر جغرافیای تاریخی ایران. چاپ چهارم، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.

پرمایه، رحیم؛ رمضانی­پور، مهرداد؛ بزرگمهر، کیا و حقزاد، آمنه. (1399). عوامل مؤثر بر توسعه‌ی گردشگری شهر لاهیجان، فصلنامه‌ی فضای گردشگری، 9(34)، 47-27.

جهادِ دانشگاهی گیلان. (1386). گزارش طرح جامعِ آمارگیری گردشگری و سنجش رضایت‌مندی گردشگرانِ استانِ گیلان. انتشارات جهاد دانشگاهی.

حسنی‌مهر، سیده صدیقه و تبری، الهه. (1390). پژوهشی در فضای گردشگری شهری انزلی با تاکید بر بازاریابی گردشگری، فصلنامه‌ی چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعاتِ انسانی)، 6(17)، 128-116.

حقدوست، هلن. (1396). بازسازی محله‌های قدیمی شهر رشت، به منظور توسعه‌ی جاذبه‌های گردشگری، مطالعه‌ی موردی: محله‌ی ساغریسازان شهر رشت. رشت: انتشارات دلکام.

خاکپور، مینو و کاتب، فاطمه. (1398). هم‌نشینی الگوها در معماری خانه‌های تاریخی، مورد مطالعاتی: خانه‌ی صادقی (لاهیجان). فصلنامه‌ی معماری و شهرسازی آرمان شهر، 29، 15-1.

خودزکو، الکساندر. (1385). سرزمین گیلان. ترجمه‌ی سهامی، سیروس، چاپ اول، رشت: انتشارات فرهنگ ایلیا.

رابینو، یاسنت لوئی. (1391). ولایات دارالمرز گیلان. ترجمه‌ی جعفر خمامی‌زاده، چاپ ششم، رشت: انتشاراتِ طاعتی.

رنجبر، محسن و سرور، رحیم. (1386). ماسوله، تجلّی کالبدی هماهنگی و همسازی انسان با طبیعت، مجموعه مقالات همایش منطقه‌ای راهکارهای توسعه از دیدگاه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آستارا.

رهنمایی، محمدتقی. (1396). موضوع‌شناسی جغرافیای تاریخی در قالب یک مدلِ مفهومی، مجموعه مقالاتِ همایش جغرافیای تاریخی (نخستین همایش گروه جغرافیای تاریخی جهان اسلام). (771-788 )، پژوهشکده تاریخ‌اسلام، تهران.

سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استانِ گیلان .(1390). سال‌نامه‌ی آماری استان گیلان، معاونت آمار و اطلاعات.

سفردوست، احمد. (1384). در جست و جوی هویتِ شهری رشت، تهران: انتشاراتِ آمیزه‌ی فن و هنر.

طویلی، عزیز. (1370). تاریخ جامع انزلی. جلد اول، رشت: انتشارات شقایق.

غنی‌پور تفرشی، مرضیه. (1391). بررسی تأثیر گردشگری شهری بر اقتصاد شهر، مطالعه‌ی موردی: شهر لاهیجان، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد منتشر نشده، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

فروحی، علی و طالبی، فرامرز. (1377). ارمنیانِ گیلان. چاپ اول، رشت: انتشاراتِ گیلکان.

قدیری اصل، شیوا. (1394). جغرافیای تاریخی تالش، همایش ملی تالش شناسی (ص1-15)، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، رشت، ایران.

کشوردوست، علیرضا و شکوهی راد، بابک. (1392). تغییراتِ کارکردی شهر رشت در گذر زمان، اولین همایشِ ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه‌ی پایدار، (ص1-19). تهران: دانشگاه تهران.

مهندسین مشاور نقش جهان پارس. (1393)، طرح توسعه و عمران (جامع) بندر انزلی. جلد اول، گیلان.

میرابوالقاسمی، محمدتقی. (1369). گیلان از آغاز تا انقلابِ مشروطیت. چاپ اول، رشت: انتشاراتِ هدایت.

یاسوری، مجید؛ کهنسال، حسن و گراوندی، فریبا. (1390). نقش تاریخ، فرهنگ و آداب و رسوم در توسعه‌ی گردشگری، مطالعه‌ی موردی: شهرستان رشت، همایش گردشگری و توسعه‌ی پایدار، همدان.