الگوی توسعه رفتار شهروندی سازمانی مدیران در سازمان آموزش و پرورش با رویکرد آمیخته

فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی

دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 57، آذر 1400، صفحه 103-136   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی (آمیخته)

نویسندگان

رفعت عطاری¹؛ منیژه ذکریایی^{* 2}؛ سید وحیده حسینی³

¹دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران

²استادیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان، زنجان، ایران.

³استادیار، گروه پرستاری، دانشکده پرستاری و مامایی، واحدزنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

چکیده

هدف اصلی این مقاله ارائه الگوی توسعه رفتار شهروندی سازمانی مدیران در سازمان آموزش و پرورش بود. مطالعه حاضر، به روش ترکیبی و از نوع طرح‌های تحقیق آمیخته اکتشافی می‌باشد که در دو مرحله پیاپی کیفی–کمی انجام می‌گیرد. تحقیق حاضر در مرحله اول به مطالعه کیفی پرداخته و در این فاز با بررسی و ارزیابی مطالعات انجام شده در زمینه شهروند سازمانی و همچنین مصاحبه عمیق با از خبرگان جامعۀ علمی و متخصصان دانشگاهی که از سوابق اجرایی در سطوح تصمیم‌گیری برخوردار بودند، اطلاعات لازم را جمع‌آوری کرده و با استفاده از روش تحلیل گراندد تئوری، به کدگذاری، مقوله بندی و ارائه مدل مفهومی پرداخته است. با استفاده از مصاحبه‌ی اکتشافی و نیمه‌ساختاریافته، سوالات کیفی از جامعه آماری خبرگان پرسیده شد که پس از انجام 16 مصاحبه، اشباع نظری حاصل گردید. نتایج گراندد تئوری نشان داد که الگوی توسعه رفتار شهروندی سازمانی مدیران در سازمان آموزش و پرورش شامل 78 کد باز، 26 کد محوری و 6 کد انتخابی می باشد. مرحله دوم مطالعه به صورت کمی و به روش مدل‌سازی معادلات ساختاری بود، بدین منظور داده‌های جمع‌آوری‌شده از پرسشنامه محقق ساخته مبتنی بر مدل پیشنهادی (برآمده از فاز کیفی مطالعه) با استفاده از نرم‌افزار Smart PLS مورد ارزیابی قرار گرفت. پرسشنامه محقق ساخته مشتمل بر 78 گویه در اختیار 320 نفر از مدیران ارشد آموزشی و اساتید برجسته حوزه مدیریت در دانشگاه ها قرار داده شد. نتایج مدلسازی معادلات ساختاری نشان داد که مقدار ضریب معناداری t مربوط به رابطه بین متغیرهای اصلی شرایط علّی با پدیده محوری؛ شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌ای و پدیده محوری با راهبردها؛ راهبردها با پیامدها در سطح اطمینان 95 درصد، از 96/1 بیشتر است و این مورد حاکی از معنی‌دار بودن تاثیر متغیرهای شرایط علّی با پدیده محوری؛ شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌ای، پدیده محوری با راهبردها؛ راهبردها با پیامدها می باشد. بنابراین هر 6 متغیر، به عنوان متغیرهای اصلی شناسایی می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

رفتار شهروندی سازمانی؛ سازمان آموزش و پرورش؛ گراندد تئوری؛ مدلسازی معادلات ساختاری

مراجع

اباذری محمود آباد، علی محمد و امیریان زاده، مژگان. (1395). رابطه‌ی معنویت در محیط کار و تعهد سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی کارکنان، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 7 (1): 143-199.

ابیلی، خدایار. شاطری، کریم. یوزباشی، علیرضا و فرجی ده سرخی، حاتم. (1396). رفتار شهروندی سازمانی، ویژگی ها، ابعاد، متغیرهای پیش شرط و پیامدها، اولین کنفرانس ملی مدیریت رفتار شهروندی سازمانی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.

اسدی، مسعود و شکوری، زینب. (1400). رابطه ابعاد کیفیت زندگی کاری و جو سازمانی با رفتارشهروندی سازمانی در بین معلمان، پویش در آموزش علوم تربیتی و مشاوره، 4 (3): 36-19.

انصاری، محمد اسماعیل. میر احمدی، سید محمدرضا و ذبیح زاده، کاظم. (1397). بررسی روابط بین استرس شغلی، رضایت شغلی، تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی، فصلنامه مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت، 4 (2): 166- 153.

باقری، مسلم. صالحی، محمد و رحیم پور، علی. (1395). بررسی عوامل مؤثر بر رفتار شهروندی سازمانی در صنعت گردشگری، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 8 (2): 102-85.

بریمانی، ابوالقاسم و رضایی پاجی، محمد. (1399). بررسی رابطه معنویت سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی با عملکرد سازمانی کارکنان، فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، دوره10 (1):95-87.  

پورسلطانی زرندی، حسین و امیرجی نقندر، رامین. (1398). ارتباط تعهد سازمانی با رفتار شهروندی سازمانی معلمان تربیت بدنی شهر مشهد در سال 1397، مجله مدیریت ورزشی، 5 (2): 148- 127.

توکلی، زینب. عابدی، محمدرضا و صالح نیا، منیره. (1398). بررسی تاثیر آموزش رفتار شهروندی سازمانی بر افزایش تعهد سازمانی، مجله چشم انداز مدیریت، 9 (1): 124-105.

حاج کریمی، عباسعلی. طبرسا، غلامعلی و رحیمی، فرج الله. (1397)، بررسی تاثیرگذاری اقدامات منابع انسانی بر رفتار شهروندی سازمانی با لحاظ نمودن نقش تعهد سازمانی، فصلنامه اندیشه مدیریت، 2 (1): 124- 103.

حسنی کاخکی، احمد و قلی پور، آرین. (1396). رفتار شهروندی سازمانی: گامی دیگر در جهت بهبود عملکرد سازمان در قبال مشتری، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 12 (2): 145- 115.

حیدری تفرشی، غلامحسین و دریابگیان، آرزو. (1398). تعهد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی در کارکنان یک شرکت نیمه خصوصی در استان هرمزگان، فصلنامه تحقیقات مدیریت آموزشی، 3 (1): 44-31.

حیدری، حمیدرضا و محمدی مقدم، یوسف. (1396). بررسی نقش واسطه‌گری فرسودگی شغلی در ارتباط بین ارزش‌های کاری و رفتار شهروندی سازمانی، مدیریت منابع در نیروی انتظامی، 5 (1): 186-153.  

خالصی، نادر. قادری، اعظم. خوشگام، معصومه. برهانی نژاد، وحیدرضا و طرسکی، مهدی. (1397). رابطه‌ رفتار شهروندی سازمانی و توانمندسازی کارکنان در مراکز بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، مجله مدیریت سلامت، 13 (3): 82-75.

خرازی، سید کمال، واعظی. مظفرالدین و جبلی سینکی، عبدالله. (1398). رابطه سرمایه اجتماعی با گرایش به رفتار شهروندی سازمانی در دفتر مرکزی یک شرکت بیمه، مجله پژوهشنامه بیمه، 27 (2): 179- 159.

دانیالی ده حوض، محمود و منصوری، حسین. (1398). بررسی اثر تعدیل‌کنندگی بهره‌وری نیروی انسانی در رابطه بین اعتماد سازمانی و رفتار شهروندی سازمانی، تحقیقات مدیریت آموزشی، 10 (3):40-17.

رحیمی، حمید و جهانی پور، عبدالله. (1400). رابطه بین تسهیم دانش و رفتار شهروندی سازمانی با خلاقیت سازمانی در مؤسسات آموزش عالی (مورد مطالعه: کارکنان دانشگاه قم)، فصلنامه بازیابی دانش و نظام‌های معنایی، 8 (1): 45-21.‎

رضا‌زاده، اکبر. (1398). بررسی رابطه سرمایه روان‌شناختی و رفتار شهروندی سازمانی، فصلنامه مدیریت منابع در نیروی انتظامی، 1 (2): 200-185. 

رضایی، لیلا و محمودی، میترا. (1396). ارائه مدلی برای تبیین رفتار شهروندی سازمانی براساس رضایت شغلی و عدالت سازمانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 8 (2): 272 – 253.

زارعی متین، حسن و احمدی، فریدون. (1398). نقش دانشگاه در توسعه رفتار شهروندی سازمانی، مجله مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 13 (3): 43- 22.

زارعی متین. حسن، الوانی، سید مهدی. جندقی، غلامرضا و احمدی، فریدون. (1398). ارائه مدل جامع عوامل موثر بر توسعه رفتار شهروندی سازمانی. مطالعه موردی: کارکنان شرکت ملی نفت ایران، مجله مدیریت دولتی، 2 (5):72-55.

زارعی متین. جندقی، غلامرضا و توره، ناصر. (1395). شناخت عوامل رفتار شهروندی سازمانی و بررسی ارتباط آن با عملکرد سازمانی، مجله فرهنگ مدیریت، 3 (4): 63-31.

شریف فر، امیر. (1396). رفتار شهروندی کارکنان و مشتریان و تاثیر آن بر ساخت سرمایه اجتماعی، مجله تدبیر، 217: 63-55.

شیخ بگلو، رضا. (1397). بررسی رابطه بین ساختار سازمانی، رفتار شهروندی سازمانی و اثربخشی در بین اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه.

صنوبر، ناصر و عربلوی مقدم، سعید. (1398). بررسی تاثیرات دینداری بر رفتار شهروندی سازمانی، مجله مدیریت دولتی، 4 (4): 52-35.

صنوبری، محمد. (1397). رفتار شهروندی سازمانی (مفاهیم، تعاریف، ابعاد و عوامل موثر بر آن)، دوماهنامه توسعه انسانی پلیس، 5 (1): 99-79.

غفوری، خالد. هویدا، رضا و کریمیان پور، غفار. (1399). نقش میانجی فضیلت سازمانی در رابطه بین شفافیت نقش و رفتار شهروندی سازمانی، رهبری آموزشی کاربردی، 1 (1): 56-43.  

فیض، داود و احمدی الوار، زهرا. (1400). ایجاد فرهنگ عاطفی مثبت: اثر ارتباطات داخلی بر رفتار شهروندی مشتری با تأکید بر نقش رفتار شهروندی سازمانی، نشریه مدیریت فرهنگ سازمانی، 19 (1): 152-123.  

مایل افشار، مهناز. رجب زاده، علی و معمارپور، مهدی. (1397). بررسی ارتباط بین رفتار شهروندی سازمانی و بهره وری نیروی انسانی از دیدگاه کارکنان در بیمارستان های آموزشی شهر تهران، پیاورد سلامت، 6 (2): 169-157.

معروف خلیلی، توره. و عاشری، امامعلی. (1397). توسعه رفتار شهروندی (کشاورزی، ‌زیست‌محیطی، گردشگری، سازمان‌ها و خدمات آموزشی)، ارومیه، ناشر جهاد دانشگاهی (دانشگاه ارومیه).

موسوی، محمد. (1397). طراحی و تبیین مدل اخلاقی رفتار شهروندی سازمانی، اخلاق در علوم و فناوری، 13 (1): 163 – 154.

Alper, E (2017), Increasing organizational citizenship behavior of Turkish academicians: Mediating role of trust in supervisor on the relationship between organizational justice and citizenship behaviors, Journal of Managerial Psychology, 22(3): 257-270.

Becton, B. J; William, G. F. and Mike, S (2018), Evaluating and rewarding OCB: potential consequences of formally incorporating organizational citizenship behavior in performance appraisal and reward systems, Employee relation, 30(5): 494-514.  

Bienstock, C. C; Demoranvill, C. W. and Smith, R. K (2016), Organizational citizenship behavior and service quality, Journal of services marketing, 17(4): 357-378. 

Bogler, R., & Somech, A. (2019), Psychological capital, team resources and organizational citizenship behavior, The Journal of psychology, 153(8): 784-802.

Cohen, A. and Keren, D. (2018), Individual values and social exchange variables: Examining their relationship to and mutual effect on in-role performance and organizational citizenship behavior, Group and Organization Management, 33(4): 425–452.

Farn Feng, C., Wan Zhen, C., Hong Leong, L. (2015), The Factors affecting Organization Citizenship Behavior: A Study in the Fitness Industry, International Journal of Recent Advances in Organizational Behaviour and Decision Sciences, 1(2): 373-383. 

Gautam, Th; Dick, R. V; Wagner, U; Upadhyay, N. and Davis, A. J (2015), Organizational citizenship behavior and organizational commitment in Nepal, Asian Journal of Social Psychology, 8(3): 305-320. 

Khan, N. A., Khan, A. N. and Gul, S. (2019), Relationship between perception of organizational politics and organizational citizenship behavior: testing a moderated mediation model, Asian Business and Management, 18(2):122-141.

Kim, W. G., McGinley, S., Choi, H. M., and Agmapisarn, C. (2020), Hotels’ environmental leadership and employees’ organizational citizenship behavior, International Journal of Hospitality Management, 87: 102-123.

Koopman, R (2016), The relationship perceived organizational justice and organizational citizenship behaviors: A review of the literature, applied psychology, M. S, Advised by Dr. Richard Tafalla. 

Luu, T. T. (2019), Green human resource practices and organizational citizenship behavior for the environment: the roles of collective green crafting and environmentally specific servant leadership, Journal of Sustainable Tourism, 27(8): 1167-1196.

Massoudi, A. H., Jameel, A. S. and Ahmad, A. R. (2020), Stimulating organizational citizenship behavior by applying organizational commitment and satisfaction, International Journal of Social Sciences and Economic Review, 2(2): 20-27.

Pham, N. T., Tučková, Z. and Jabbour, C. J. C. (2019), Greening the hospitality industry: How do green human resource management practices influence organizational citizenship behavior in hotels? A mixed-methods study, Tourism Management, 72: 386-399.

Purwanto, A., Purba, J. T., Bernarto, I., & Sijabat, R. (2021). Effect of transformational leadership, job satisfaction, and organizational commitments on organizational citizenship behavior, Inovbiz: Jurnal Inovasi Bisnis, 9(1): 61-69.

Qiu, S., Alizadeh, A., Dooley, L. M. and Zhang, R. (2019), The effects of authentic leadership on trust in leaders, organizational citizenship behavior, and service quality in the Chinese hospitality industry, Journal of Hospitality and Tourism Management, 40: 77-87.

Rhee J, Zhao X Kim C. (2016), Effects of individualism-collectivism on Chinese organizational citizenship behavior: Focused on mediating effects of trust, Asian Social Science, 12(3): 177-195. 

Saxena, S. & Saxena, R. (2015), Impact of job involvement and organizational commitment on organizational citizenship behavior, Original Research Paper, 5(1): 19-30.

Thompson, P. S., Bergeron, D. M. & Bolino, M. C. (2020), No obligation? How gender influences the relationship between perceived organizational support and organizational citizenship behavior, Journal of Applied Psychology, 105(11): 1338.

Torlak, N. G., Kuzey, C., Sait Dinç, M. and Budur, T. (2021), Links connecting nurses’ planned behavior, burnout, job satisfaction, and organizational citizenship behavior, Journal of Workplace Behavioral Health, 36(1): 77-103.

Ucanok, B (2018), The effects of work values, work - value congruence and work centrality on organizational citizenship behavior, International Journal of Human and social sciences, 4(9): 626-639.