تبیین سهم عوامل اثرگذار در توسعه پایدار کلان‌شهر تهران

جغرافیا و مطالعات محیطی

دوره 12، شماره 45، اردیبهشت 1402، صفحه 20-37   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

یعقوب آذرگشت¹؛ حمید جلالیان^{* 2}؛ غلامرضا جانباز قبادی³؛ نازنین تبریزی⁴

¹دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران.

²دانشیار گروه جغرافیای انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

³استادیار گروه جغرافیا، واحد نور، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران.

⁴دانشیار گروه مدیریت جهانگردی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.

چکیده

در مورد توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای فرمول واحدی برای تمام کشورها وجود نداشته و هر کشوری باید با شرایط اجتماعی، اقتصادی، اکولوژیکی و فضایی خود به دنبال تدوین معیارهای خاص توسعه شهری پایدار باشد.در همین ارتباط، تهران به عنوان یک کلان‎شهر و پایتخت ایران، از منظر جغرافیایی (کالبدی – فضایی و عملکردی) و با توجه به توسعه نامتوازن سرزمین و اقتصاد نفتی، با چالش‌های بیشماری روبرو است. کلان‎شهری که در اغلب شاخص‌های اجتماعی– اقتصادی و محیط زیستی، خطوط قرمز را پشت سر گذاشته و سیاست‌های تمرکزگرایی از گذشته تاکنون در حوزه‌های سیاسی، اداری، بازرگانی، صنعتی و آموزشی موجب تمرکز شدید جمعیت و فعالیت در فضای آن شده‌است. این پژوهش با هدف تبیین سهم عوامل اثرگذار در توسعه پایدار کلان‌شهر تهران انجام شده است. روش پژوهش، روش کیفی و ابزار اصلی گردآوری و تحلیل داده، تکنیک دلفی کمّی بوده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد مهمترین عوامل اثرگذار در توسعه پایدار کلان‌شهر تهران به ترتیب عبارتند از: مسئولیت‌پذیری، راهبردی و آینده‌‌نگری، انعطاف‌پذیری و پاسخگویی، تصمیم‌گیری، ساختار قدرت و عدم موازی‌کاری نهادها.  

کلیدواژه‌ها

توسعه پایدار؛ عوامل اثرگذار؛ مدیریت فضایی‌؛ تهران

مراجع

آشتیانی عراقی، مجیدرضا، سرور، رحیم، زیویار، پروانه و فلاح تبار، نصرالله،1399،تحقق مدیریت یکپارچه شهری با تأکید بر نقش و قدرت بازیگران سطوحِ مختلف مدیریت شهری در شهر تهران، نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دوره 11، شماره40، صص46-31.

امانپور، سعید، سجادیان، مهیار،1395، مداقه‌ای آسیب‌شناسانه بر سازمان‌یابی فضایی و مدیریت کلان‌شهر تهران منطبق  بر رهیافت‌ها و رهنمودهای منبعث از آرمان مدیریت یکپارچه در کشور،  فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری (چشم‌انداز زاگرس)،دوره 8، زمستان 1395، صص125-87.

ای. پیرز، جان و بی. رابینسون، ریچارد،1392، مدیریت راهبردی»، ترجمه سید محمود حسینی، انتشارات سمت، تهران.

براری، احسان، کاظمیان، غلامرضا، شریف‌زاده، فتاح و قربانی‌زاده، وجه‌اله،1398، فرایندها و راهکارهای استقرار حکمروایی خوب شهری درکلان‌شهرهای کشور مورد مطالعه: مشهد، فصلنامه مدیریت شهری و روستایی، پاییز 1398 - شماره 56 ، صص 35 - 54 .

کلانتری خلیل، همتی، گلشن و جمعه‌پور، محمود ،1396، بومی‌سازی الگوی شهرهای حساس به آب (مطالعه موردی: کلان‎شهر تهران)، نشریه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، پاییز 1396، 5 (3)، صص469-493.

کنارکوهی، هوشنگ،1394،آینده‌شناسی مدیران و رابطه آن با پیشرفت عملکرد سازمان در شهرداری شهرستان دیلم  در سال 1392، فصلنامه مدیریت شهری، شماره40، صص 364-353.

قیطاسی‌وند، فاطمه، شریف‌زاده، فتاح، حسین‌پور، داود وکاظمیان، غلامرضا،1399،واکاوی عوامل موثر بر موفقیت تدوین خط مشی­های عمومی مدیریت شهری تهران، نشریه مدیریت سازمان‌های دولتی، دوره8، شماره4، صص56-43.

سعیدنیا، احمد،1390، طرح‌های شهری در ایران، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، تهران.

شیعه، اسماعیل،1384، مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.

 لاله­پور، منیژه، سلیمانی مهرنجانی،1394، نگاهی تاریخی-تحلیلی به مدیریت شهری و سازمانیابی کالبدی – فضایی کلان‌شهر تهران، ناشر دانشگاه مراغه، مراغه.

 رفیعیان، مجتبی و لگزیان، احسان،1385، برنامه اصلاح مجدد زمین (LR)، ابزار مدیریت توسعه در بافت های فرسوده شهری، اولین همایش بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری، مشهد مقدس،صص 18-1.

رفیعیان، مجتبی،1389، زمین شهری، کاربری، توسعه: تأملی بر الگوهای نوین برنامه‌ریزی و مدیریت تغییرات کاربری زمین شهری، ماهنامه منظر، شماره دهم (ویژه نامه نهاد توسعه شهر تهران).

داداش‌پور، هاشم و میری لواسانی، سید امیررضا،1394، تحلیل الگوهای فضایی پراکنده‌رویی در منطقه کلان‌شهری تهران، فصلنامه علمی پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی،دوره 5، شماره1 - شماره پیاپی 1 بهار 1394، صص. 146-123.

 مشکینی، ابولفضل، نورمحمدی، مهدی، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و صرافی، مظفر،1394، الگوی سیاست‌گذاری مداخله دولت در مدیریت زمین شهری ایران؛ مطالعه موردی: شهر تهران»، نشریه برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره نوزدهم، شماره 1، صص 210-181.

 مختاری ملک‌آبادی، رضا، مرصوصی، نفیسه، علی‌اکبری، اسماعیل و امینی، داود،1394،تبیین معیارهای بومی‌سازی شاخص‌های مکانی فضای شهر خالق  با رویکرد ایرانی ـ اسلامی، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، شماره 22، زمستان 1394، صص 39-23.

 مرکز آمار ایران،1395، سرشماری عمومی نفوس و مسکن (نتایج کلی استان‌ها)، انتشارات مرکز آمار ایران.

 مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران ،1376، گزیده مطالعات طرح راهبردی توسعه کالبدی، تهران.

مینو، فرزین، شاهوردی، تهمینه و چاوشی، سیدکاظم،1395، ارایه چارچوب فرآیندی شناسایی عدم قطعیت‌ها و پیشران‌ها (موردمطالعه: نفت و انرژی)، فصلنامه آینده‌پژوهی مدیریت، صص 116-55.

 مشهدی‌زاده دهاقانی، ناصر،1390، تحیلی از ویژگی‌های برنامه‌ریزی شهری در ایران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.

 مشهودی، سهراب، 1389، آیا انتقال مرکز سیاسی از شهر تهران، می تواند حل مشکلات آن را ممکن سازد، بر گرفته از وب سایت نویسنده(sohrabmashhoodi.com).

 ندافی، کاظم، نوری، جعفر، نبی‌زاده، رامین و شهبد، نازک،1387، نظام مدیریت سبز در کتابخانه ملی ایران، نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره دهم، شماره4، صص 269-261.

 نوری کرمانی، علی،1380، تکوین، تحول و توسعه کلان‌شهر تهران، رساله دکتری، به راهنمایی محمد تقی رهنمایی، دانشگاه تهران.

 مهندسین مشاور بوم‌سازگان، 1386، سند اصلی طرح راهبردی- ساختاری توسعه و عمران شهرتهران (طرح جامع تهران-1386)، وزارت راه و شهرسازی (نهاد مطالعات و تهیه طرح‌های توسعه شهری تهران).

 وزارت کشور،1394، پایگاه اطلاعات تقسیمات کشوری، دفتر تقسیمات کشوری، تهران.

Ahmadzai, F( 2020): Analyses and modeling of urban land use and road network interactions using spatial-based disaggregate accessibility to land use, Journal of Urban Management,Volume 9, Issue 3, pp: 298-315.

 Asian Development Bank.2001,Urban Indicators for managing cites, Asian Development Bank Publication.

Friedman,J (2005):Globalization and the emerging culture of planning,Progress in planning 64,PP:183-234.

Gregory,D.,Johnston,R.,Pratt,G.,Watts,M. and Whatmolre,S.2009,The Dictionary of Human Geography ,Wiley-Blackwell press.

Clark, M (1992) A Sustainable Economy, London , Earthscam.

-Friedman,John(2005) Globalization and the emerging culture of planning,Progress in planning 64,183-234.

Lai,S(2020): Evidence of urban spatial self-organization, Journal of Urban Management, pp:1-24.

Jones, D., and Weaver, P. 2009, Spatial Management Approachs, NERC Press.

Rodrigue, J. P., Claude, C. andBrian, S.2009, The Geography of Transport Systems, New York: Routledge.

Shoop, M., Quix,C (2019) :DOC.COM: Combining document and communication management for negotiation support in business-to-business electronic commerce, the European ESPRIT Project “MEMO: Mediating and Monitoring Electronic Commerce”, No. 26895 (http://www.abnamro.com/memo/).

Todes , A., Karam, A., Klug, N., Malaza ,N (2010): Beyond master planning? New approaches to spatial planning in Ekurhuleni, South Africa , Habitat International34, PP:414 -420 .

Michalina,D., Mederly,P., Diefenbacher,H., and Held,B.(2021) Sustainable Urban Development: A Review of Urban Sustainability Indicator Frameworks, Sustainability 2021, 13, 9348.  https://doi.org/10.3390/su13169348.

 OECD.2007,Institutionalizing Sustainable Development(OECD Sustainable Development Studies), OECD publication .

 Patias,N.,Rowe,F.,Cavazzi,S and Arribas-Bel,D(2021) Sustainable urban development indicators in Great Britain from 2001 to 2016, Landscape and Urban PlanningVolume 214, October 2021, 104148.

 UNDP.2009 ,Assessment of Development Results,UNDP press,USA.

 WSSD .2002 ,Plan of Implementation of the World Summit on Sustainable Development, available at: http://www.un.org/esa/sustdev/documents. ProjectManagementDocs.com