کیفیّت ارائۀ تمثیل در تاریخ بیهقی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 50، دی 1400، صفحه 80-105   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سهیل فتاحی^{* 1}؛ رقیه علوی²

¹دانش‌آموختۀ دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی، کرمانشاه

²عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

چکیده

یکی از مهم­ترین مختصاتی که در سبک­شناسی نثر مورد توجّه قرار می­گیرد، عناصر تصویرساز و میزان کاربرد آن در آثار منثور است که در این میان، تمثیل به دلیل تأثیر بالایی که در جذابیّت کلام دارد، از اهمیّت ویژه­ای برخوردار است. در این مقاله که به روش تحلیلی - توصیفی – آماری و برپایۀ منابع کتابخانه­ای است، تلاش شده­است تا با مطالعۀ کامل کتاب تاریخ بیهقی اصلی­ترین شگردهای بیهقی در شیوۀ ارائۀ تمثیل بررسی شود. این مقاله با هدف کلّی ارائۀ ویژگی­های تمثیل و شیوه­های کاربرد آن در تاریخ بیهقی نوشته شده­است و در پی پاسخ به این پرسش کلّی است که تمثیل در تاریخ بیهقی چه جایگاهی دارد و بیهقی تمثیل را با چه شیوه­ها و کیفیتّت­ها و در چه مقیاسی به کار برده­است؟ گفتنی است تا کنون بصورت مستقل پژوهشی دربارۀ کیفیّت تمثیل در تاریخ بیهقی صورت نگرفته­است. آنچه که در این مقاله بدان پرداخته‌شده­است، استخراج تمثیل­ها در تاریخ بیهقی و بررسی شیوۀ ارائۀ آن و میزان استفادۀ آماری از هر مورد است. بیهقی از همۀ شگردهای کاربردی تمثیل بهره برده­است؛ امّا گاه در قالب صفت­هایی شاعرانه به تمثیل، خاصیّتی شاعرانه می­بخشد. همچنین گاهی معنای والای سخن بیهقی خود بدان درجه از حکمت می­رسد که بی هیچ شگرد تصویرساز دیگری، قابلیّت تبدیل به مثلی نغز را دارد. این موارد زیر عنوان «علوّ معنی» بررسی شده­است. گاه نیز سخن بیهقی، یادآور شعر و سخن شاعران پیش و پس از خود است که آن سخنان نیز غالباً تمثیل یا اصطلاح کنایی­اند. در این میان سخن سعدی بیش از دیگران در تاریخ بیهقی فرایاد می­آید.

کلیدواژه‌ها

تاریخ بیهقی. تمثیل. مَثَل. ارسال المثل

مراجع

1. ابن منظور، محمّد بن مکرم بن علی. 1414. لسان العرب. ج 11-12، بیروت: دار صادر.
2. بهمنیار، احمد. 1328. مثل چیست. یغما. شمارۀ 12. صفحه 49 تا 52.
3. بیهقی، ابوالفضل محمّد بن حسین. 1389. تاریخ بیهقی. دو جلدی. مقدّمه، تصحیح، تعلیقات، توضیحات و فهرست­ها از محمّدجعفر یاحقّی و مهدی سیّدی. چ سوم. تهران: سخن.
4. ----------------------. 1371. تاریخ بیهقی. تصحیح دکتر علی­اکبر فیاض. چ سوم. تهران: علم.
5. جامی، نورالدّین عبدالرحمان بن احمد. 1386. هفت اورنگ. تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: اهورا.
6. حافظ، خواجه شمس­الدّین محمّد. 1384. دیوان حافظ. چ چهارم. تهران: هنرور.
7. خطیبی، حسین. 1390. فنّ نثر در ادب پارسی. چ پنجم. تهران: زوّار.
8. شمیسا، سیروس 1387. سبک­شناسی نثر. چ دوازدهم. تهران: میترا.
9. سعدی، مصلح­الدّین عبدالله، 1387. بوستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چ نهم. تهران: خوارزمی.
10. -----------------.1389. گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی. چ نهم. تهران: خوارزمی.
11. -----------------.1389. کلیات سعدی. چ دوم. تهران: منشأ دانش.
12. سهیلی، مهدی. 1376. مشاعره. چ هفتم. تهران: سنایی.
13. سیّدحسینی، رضا. 1391. مکتب­های ادبی. جلد اوّل. چ هفدهم. تهران: نگاه.
14. شمیسا، سیروس. 1381. نگاهی تازه به بدیع. چ چهاردهم. تهران: فردوس.
15. -----------. 1385 بیان. ویرایش سوم. چ سوم. تهران: میترا.
16. عباسی، حبیب­الله و منیر قادری، 1392. نقد تاریخی. دفتر اوّل. چ دوم. تهران: خانۀ کتاب.
17. عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر. 1382. دیوان عراقی.. تهران: گنجینه.
18. فتوحی، محمود. 1396. درآمدی بر ادبیات­شناسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
19. فردوسی، ابوالقاسم. 1389. شاهنامه. براساس نسخۀ مسکو. تهران: پارمیس.
20. فرشیدورد، خسرو. 1378. دربارۀ ادبیات و نقد ادبی. جلد دوم. چ سوم. تهران: امیرکبیر.
21. قبادیانی، ناصرخسرو. 1386. شرح دیوان بزرگ. تألیف مهدی محقّق. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
22. کزّازی، میرجلال­الدّین. 1393. بیان، زیباشناسی سخن پارسی. چ یازدهم. تهران: مرکز.
23. ناتل­خانلری، پرویز. 1345. هفتاد سخن، شعر و هنر. تهران: توس.
24. نظامی، الیاس بن یوسف. 1388. مخزن­الاسرار. تصحیح حسن وحید دستگردی. چ دوم. تهران: زوّار.