بررسی تمثیل فشرده در غزلیات حافظ

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 50، دی 1400، صفحه 150-165   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نوشین هنرمند¹؛ علی عشقی سردهی^{* 2}؛ ابوالقاسم امیراحمدی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران.

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار، دانشگاه آزاد اسلامی، سبزوار، ایران

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد سبزوار،دانشگاه آزاد اسلامی،سبزوار.ایران

چکیده

تمثیل از جمله مباحث مهم در بلاغت قدیم و جدید است که از نظر ساختار به دو بخش تمثیل کوتاه یا فشرده و تمثیل گسترده تقسیم می‌شود. در تمثیل فشرده و توصیفی که مهم‌ترین انواع آن تشبیه تمثیلی، استعاره‌ی تمثیلی، مثل و اسلوب معادله است از یک یا چند جمله فراتر نمی‌رود و در اشعار شاعران قدیم تاکنون از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ولی تاکنون تحقیقی کامل و مجزا در خصوص تمثیل فشرده و انواع آن در غزلیات حافظ به رشته تحریر درنیامده است. پس در این مقاله که با روش کتابخانه‌ای و رویکرد تحلیلی به بررسی تمثیل‌های فشرده در غزلیات حافظ، به شیوه‌ی کیفی پرداخته شده است ضمن تعریف تمثیل فشرده و انواع آن و بیان مثال‌هایی جهت روشن سازی مطلب، در پی پاسخ گویی به سؤالاتی همچون: کاربرد تمثیل فشرده در غزلیات حافظ چگونه است و چه نوع از انواع تمثیل فشرده کاربرد بیشتری دارد؟ می‌باشد. تمثیل‌های فشرده‌ی حافظ بیشتر از نوع استعاره‌ی تمثیلی، اسلوب معادله و مثل می‌باشد و تشبیه تمثیلی بسیار به ندرت کاربرد دارد.

کلیدواژه‌ها

تمثیل فشرده؛ استعاره تمثیلی؛ تشبیه تمثیلی؛ مثل؛ اسلوب معادله

مراجع

1. پرهیزی، عبدالخالق، (1394)، سیر علوم بلاغی در ادب فارسی، تهران: اندیشگان.
2. پورنامداریان، تقی، (1375)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
3. حافظ، شمس الدین محمد، (1383)، نقد و شرح غزل‌های حافظ استعلامی، تهران: سخن.
4. حجازی، حمیده، سلمانی نژاد مهرآبادی، تنوع در بکارگیری اسلوب معادله در شعر حافظ، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی، سال هشتم، شماره سوم، (1394)، پیاپی 29، صص 109- 95
5. حمیدی، سید جعفر، شامیان، اکبر، (1384)، سرچشمه‌های تکوین و توسعه‌ی انواع تمثیل (اسطوره، رؤیا، فرهنگ عامه)، نشریه‌ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، صص 107-57
6. دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغتنامه، ج 5، تهران: دانشگاه تهران.
7. رضایی جمکرانی، احمد، (1394). تشبیه تمثیل و استعاره‌ی تمثیلیه در کتب بلاغی، ادب پژوهی، شماره‌ی 34، صص 50-33.
8. ذوالفقاری، حسن، (1388)، فرهنگ بزرگ ضرب المثل های ایرانی، تهران: معین.
9. سعدی، مصلح بن عبدالله (1385)، گلستان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: مروی.
10. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1371) شاعر آیینه‌ها. تهران: آگاه.
11. شمیسا، سیروس، (1386)، بیان، تهران: میترا.
12. شیری، قهرمان، (1389)، تمثیل و تصویری نو از کارکردها و انواع آن»، کاوش نامه، سال 11، شماره‌ی 20 صص 33-54
13. همایی، جلال الدین، (1376)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.