مدل‌سازی منطقه‌ای روابط بین رسوب‌دهی و پوشش گیاهی در حوضه‌های آبخیز کوهستان سبلان

جغرافیای طبیعی

دوره 15، شماره 55، فروردین 1401، صفحه 63-75   

نوع مقاله: مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

صیاد اصغری سراسکانرود^{* 1}؛ مهدی جدیدالاسلامی قلعه نو²

¹دانشیار گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

شناخت روابط مکانی پوشش گیاهی با رسوبدهی حوضه‌ها جهت کنترل و مدیریت بهینه منابع آب و خاک ضرورتی اساسی دارد. تحقیق حاضر با هدف تشخیص و تعیین کم و کیف روابط بین پوشش گیاهی و رسوبدهی سالانه حوضه‌های آبخیز سبلان واقع در شمال غرب کشور انجام گرفت. در این راستا امکان ارائه مدل‌های برآورد منطقه‌ای رسوبدهی بر اساس تحلیل‌های آماری همسبتگی و رگرسیون مدنظر قرار گرفت. متغیرهای مستقل شامل مقادیر متوسط، کمینه و بیشینه شاخص گیاهی NDVI بود که از طریق پردازش تصاویر ماهواره‌ای لندست 8 در محیط نرم‌افزاری Envi استخراج گردید. متغیر وابسته نیز که عبارت از رسوبدهی سالانه بود، از طریق محاسبات روی داده‌های بار رسوبی 10 ایستگاه هیدرومتری نمونه به دست آمد. نتایج اجرای آزمون همسبتگی نشان داد که رابطه قوی و معناداری بین متوسط شاخص گیاهی و میزان رسوبدهی سالانه حوضه‌ها (r = -0/758) وجود داشت. این رابطه معکوس به اهمیت و نقش آشکار پوشش گیاهی در کاهش تولید رسوب و انتقال آن در منطقه تاکید دارد. گذشته از این، نتایج آزمون‌های رگرسیونی نشان داد که امکان ارائه مدل‌های برآورد منطقه‌ای از رسوبدهی سالانه حوضه‌ها از طریق برازش توابع رگرسیونی خطی، درجه 2 و توانی وجود دارد. در این راستا، مدل درجه دو از بالاترین کارایی برخوردار بوده و توانست 75 درصد از واریانس رسوبدهی سالانه را توضیح دهد. رابطه خطی نیز قادر به توضیح 57 درصد واریانس رسوبدهی سالانه بود.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: رسوبدهی؛ شاخص گیاهی؛ رگرسیون؛ سبلان

مراجع

1- ثقفیان، بهرام؛ قرمز چشمه، باقر؛ سمیعی، مسعود (1384): تجزیه و تحلیل منطقه‌ای رسوب معلق بر مبنای پردازش تصاویر ماهواره‌ای و تحلیل‌های GIS. سومین همایش ملی فرسایش و رسوب، تهران: مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری کشور.

2- جبله، علی؛ نجفی‌نژاد، علی؛ حسینعلی‌زاده، محسن؛ محمدیان بهبهانی، علی؛ گلکاریان، علی (1397): نقش پوشش گیاهی در تولید رواناب و رسوب اراضی لسی گرگان. پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، سال 9، شماره 17، صص 192-182.

3- رنجبر، محسن (1388). آبخیزداری (برای دانشجویان رشته جغرافیا). تهران، نشر آییژ.

4- عرب‌خدری، محمود؛ اسدی، حسین؛ اسلامی، فاطمه؛ گرامی، زهرا؛ وظیفه دوست، مجید (1399): کاربرد داده‌های چرخه فصلی پوشش گیاهی، رسوب‌دهی و فرسایندگی باران برای مدیریت بهره‌برداری اراضی. نشریه پژوهش‌های حفاظت آب‌وخاک، جلد 27، شماره 5، صص 232-217.

5- قربانی، محمدعلی؛ فاخری‌فرد، احمد؛ نعمتی، سمیرا و طلوعی، سمیرا (1390): تعیین نواحی همگن توزیع مکانی بار معلق در حوضه آبریز رودخانه آجی‌چای، نشریه دانش آب‌وخاک، شماره 2، صص 24-16.

6- کاشی‌زنوزی، لیلا؛ احمدی، حسن؛ نظری سامانی، علی‌اکبر (1394): بهره‌گیری از روش آماری هیدروژئومورفولوژی در برآورد رسوب تولیدی حوزه آبخیز (مطالعه موردی: حوزه‌های آبخیز زنوزچای و زیلبرچای). پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، سال 6، شماره 12، صص 174-166.

7- کاویان، عطاا...؛ و صفری، عطا (1392): تعیین مدل مناسب برای برآورد رسوب‌دهی با استفاده از روش‌های آماری، مطالعه موردی: حوزه آبخیز بابلرود. فصلنامه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 30، صص 130-11.

8- مددی، عقیل؛ قراچورلو، مرتضی (1399): بررسی تغییرات مکانی میزان رسوب‌دهی در ارتباط با پراکنش اجزاء لندفرمی (مطالعه موردی حوضه آبریز قره‌سو). فصلنامه پژوهش‌های فرسایش محیطی، 3(39)، صص 41-22.

9- معتمد وزیری، بهاره؛ احمدی، حسن؛ مهدوی، محمد؛ شریفی، فرود و جواهری، نصرا... (1388): بررسی امکان مدل‌سازی بار معلق با استفاده از منطق فازی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز زنجانرود)، مجله منابع طبیعی ایران، دوره 62، شماره 2، صص 283- 298.

10- نجفیان، لیلا؛ کاویان، عطاا... قربانی، جمشید؛ تمرتاش، رضا (1389): اثر فرم رویشی و مقدار پوشش گیاهی بر تولید رواناب و رسوب اراضی مرتعی منطقه سوادکوه مازندران. مجله مرتع، سال 4، شماره 2، صص 347-334.

 

11- Du, J. & Shi, C. X. (2013): Modeling And Analysis Of Effects Of Precipitation And Vegetation Coverage On Runoff And Sediment Yield In Jinsha River Basin. Water Science And Engineering, 6(1), Pp. 44-58.

12- Grauso, S. Fattoruso, G. Crocetti, C. And Montanari, A. (2007): A Spatially Distributed Analysis Of Erosion Susceptibility And Sediment Yield In A River Basin By Means Of Geomorphic Parameters And Regression Relationships. Hydrology And Earth System Sciences Discussions, 4(2), Pp. 627-654.

13- Li, T. Dong, J. & Yuan, W. (2020): Effects Of Precipitation And Vegetation Cover On Annual Runoff And Sediment Yield In Northeast China: A Preliminary Analysis. Water Resources, 47, Pp. 491-505.

14- Ouyang, W. Hao, F. Skidmore, A. K. & Toxopeus, A. G. (2010): Soil Erosion And Sediment Yield And Their Relationships With Vegetation Cover In Upper Stream Of The Yellow River. Science Of The Total Environment, 409(2), Pp. 396-403.

15- Rompaey, A.V. (2005): Modeling Sediment Yields In Italian Catchments. Geomorphology 65, Pp. 157–169.

16- Singh, O. Sharma, M. C. Sarangi, A. & Singh, P. (2008). Spatial And Temporal Variability Of Sediment And Dissolved Loads From Two Alpine Watersheds Of The Lesser Himalayas. Catena, 76(1), 27-35.

17- Xin, Z. Yu, X. & Lu, X. X. (2010): Factors Controlling Sediment Yield In China's Loess Plateau. Earth Surface Processes And Landforms, 36(6), Pp. 816-826.

18- Xiaoming, Z. Wenhong, C. Qingchao, G. & Sihong, W. (2010): Effects Of Landuse Change On Surface Runoff And Sediment Yield At Different Watershed Scales On The Loess Plateau. International Journal Of Sediment Research, 25(3), Pp. 283-293.

19- Xu, G.C. Zhang, J.X. Li, P. Et Al. (2018): Vegetation Restoration Projects And Their Influence On Runoff And Sediment In China. Ecological Indicators, 95 (1), Pp. 233–241.

20- Zhao, J. Vanmaercke, M. Chen, L. & Govers, G. (2016): Vegetation Cover And Topography Rather Than Human Disturbance Control Gully Density And Sediment Production On The Chinese Loess Plateau. Geomorphology, 274, Pp.  92-105.