مطالعۀ تطبیقی آراء کریستیان بوبن و سهروردی در هستان‌شناسی آفرینش

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 18، شماره 66، فروردین 1401، صفحه 43-64   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/mmlq.2022.688172

نویسندگان

معصومه احمدی^{* 1}؛ صدیقه شرکت مقدم²

¹استادیار گروه زبان فرانسه دانشگاه علامه طباطبائی

²استادیار گروه زبان فرانسه و عضو مرکز تحقیقات میان رشته‌ای زبان و ادبیات دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

برداشت‌های اسطوره‌ای از آفرینش، منعکس‌کنندۀ ذهنیت انسان از هستی و خلقت ‌است که اغلب، هدف از آن‌ها رفع ابهام از مرحلۀ پیش از آفرینش و خود آفرینش است. کریستین بوبن در آثار ادبی ـ عرفانی خود گاه با زبانی توصیفی، گاه ادبی و استعاری، به هستان‌شناسی آفرینش پرداخته‌ است. بینش او به نظام هستی، تشابه قابل توجهی با آراء سهروردی پیرامون «انوار قاهره» و «انوار مدبره» دارد؛ بوبن نیز عواملی ماورایی همچون نور الهی و فرشتگان را در کنار عوامل دیگر، مؤثر در خلقت طبیعت و مدیریت آن‌ها می‌بیند. هدف از این جستار با رویکرد تحلیلی ـ تطبیقی‌ بازخوانی عمقی‌تر آثار ادبی ـ عرفانی بوبن و شناخت بهتر جهان‌بینی او در تطبیق با فلسفۀ اشراقی سهروردی است. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که کریستین بوبن با نوعی خودآگاهیِ اشراقی و با نگاهی بوطیقایی ـ عرفانی، اسطورۀ آفرینش را در تداوم همیشگی با «وجه خدا»  و یا به عبارت ما، مصداق بارز «کل یومٍ هُو فی شَأن» می‌بیند. در آثار وی این اسطوره، زایشی زنجیروار و جاویدان از «هستی» را در ارتباط نزدیک با ابدیتی نورانی ترسیم می‌کند. بوبن همانند سهروردی نور را مبنای وجود و عامل تداوم آن می‌بیند، که از نظر ما نوعی نگاه شِبه اشراقی است.

کلیدواژه‌ها

آفرینش؛ اسطوره؛ سهروردی؛ کریستین بوبن؛ هستان‌شناسی

مراجع

احمدی، معصومه. 1398. «تحلیل رنگ کودکی در دنیای خیال کریستیان بوبن، عارف و نویسنده معاصر فرانسوی». هفتمین همایش ملی متن پژوهی ادبی با عنوان نگاهی تازه به ابیات کودک و نوجوان. صص66ـ34.

احمدی، معصومه. 1398. «تحلیل رنگ کودکی در دنیای خیال کریستیان بوبن، عارف و نویسنده معاصر فرانسوی». نگاهی تازه به ادبیات کودک و نوجوان. صص66ـ34.  

احمدی، مهدی، سیّد کاظم موسوی، احمد امین و سیّد جمال‌الدین مرتضوی. 1396. «بررسی تطبیقی ـ ساختاری وضعیت آغازین عالم هستی در اسطوره‌های جهان». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش47. صص65ـ13.  

ایونس، ورونیکا. 1381. شناخت اساطیر هند. ترجمۀ محمد حسین باجلان فرخی. تهران: اساطیر.

بانکی‌زاده، زهرا، سیّد رسول معرک‌‌نژاد، مهدی حسینی و زهره دوازده امامی. 1393. «بررسی تطبیقی اسطوره آفرینش در کیش زروانی و اساطیر بومیان استرالیا». مطالعات تطبیقی هنر. ش8. صص151ـ135.

بیرلین، ج. ف. 1389. اسطوره‌های موازی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

دیباجی، محمدعلی. 1386. «فاعلیت الهی از دیدگاه سهروردی». فصلنامه اندیشة دینی. دانشگاه شیراز. ش24. صص24ـ3.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. 1379.  شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی. چ5. تهران: حکمت.

پاکتچی، احمد. 1385. «معنای لاشئ در انتقال از فلسفه یونانی به فلسفه اسلامی». پژوهشنامه علوم انسانی. ش49. صص126ـ109.

پاکرو، فاطمه. 1391. «نقد تطبیقی اسطوره آفرینش در شاهنامه فردوسی و مهابهاراتای هندی». ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش27. صص37ـ22.  

جامی، عبدالرحمن‌بن احمد. 1393 . نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص. با مقدمة سیّد جلال الدین آشتیانی و  ویلیام چیتیک. تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

حقی علی و رفیده قاضی خانی. 1396. «خدا و جهان آفرینش از نظر شیخ اشراق». جستارهایی در فلسفه و کلام. س49. ش98. صص52ـ27.

دیباجی، سیظّد محمدعلی. 1390. «جایگاه نور در حکمت اشراق». فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز. ش39. صص20ـ.1.  

رسولی، آرزو. 1392. «داستان آفرینش انسان از منظر اسطوره شناسی تطبیقی». تاریخ ایران. ش73. صص42ـ21.

رضایی، رضا. 1390. «آفرینش جهان هستی در قرآن و عهد عتیق». بنیاد علوم و معارف اسلامی.

سهروردی، شهاب‌الدین. 1361. حکمت الاشراق. ترجمة جعفر سجادی. تهران: دانشگاه تهران. 

سهروردی، شهاب‌الدین. 1373. حکمت الاشراق. در مجموعه مصنفات. تصحیح هانری کربن. ج2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

صدوق، محمدبن علی‌بن حسین‌بن بابویه. 1398 ق.  التوحید. قم: جامعه مدرسین حوزۀ علمیه.

طباطبائى،سیّدمحمدحسین. فروغ حکمت، ترجمه و شرح نهایة الحکمة علامه. چ1. ج1. قم: مؤسسه بوستان کتاب.

غلامپور آهنگر کلایی، لیلا، محمود طاووسی و شهین اوجاق‌علیزاده. 1397. «تحلیل اسطوۀ آفرینش در منطق‌الطیر عطار با تکیه بر قداست اصل و بن». مجلۀ شعرپژوهی. ش1. صص150ـ129.

مالمیر، تیمور. 1387. «جابجایی‌های عددی اسطورۀ آفرینش نمونه نخستین انسان». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. ش16. صص294ـ281.

مکارم شیرازی، ناصر. 1377.  تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیه.

 

French Sources

Masoumeh Ahmadi. (1392/2003). «Etude géopoétique de l’horizon de l’esprit dans l’œuvre de Christian Bobin». Plume, année 8, No 18.

 Christian Bobin. (1989). La part Manquante. Paris : folio.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ.(1990). La Femme à venir. Paris : Gallimard.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1991). Une Petite robe de fête. Paris : Gallimard.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1999.) La Présence pure. Paris : Le temps qu’il fait.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2001). La Lumière du monde. Paris : Gallimard.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2005). Prisonnier au berceau, Paris : Mercure de France