ایندو پاسیفیک و ضرورت نگاه جدی‌تر جمهوری اسلامی ایران به آن

فصلنامه علمی تحقیقات سیاسی و بین المللی

مقاله 6، دوره 13، شماره 49، دی 1400، صفحه 91-109   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/pir.2022.1946086.3404

نویسندگان

مهرداد عله پور^{* 1}؛ رشید رکابیان²؛ وحید قربانی³

¹دانش آموخته ارشد روابط بین الملل دانشگاه گیلان

²دانشیار دانشکده دانشگاه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آیت الله بروجردی (ره)

³دکتری روابط بین‌الملل از دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

ایران طی سالیان اخیر به‌منظور تثبیت و توسعۀ منافع ملی خود، با تأسی از راهبرد سنتیِ نگاه به شرق، توجه ویژه‌ای را به برقراریِ رابطۀ تنگاتنگ و تعامل وثیق با کشورهای حاضر در آوردگاه راهبردی ایندو پاسیفیک مبذول داشته است. با عنایت به دگردیسی‌های راهبردی که بر دستگاه دیپلماسی ایران سایه افکنده است، نگارندگان پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با به‌کارگیری مفروضاتِ تئوریکِ مستتر در نظریۀ نو منطقه‌گرایی کوشیده‌اند تا به چرایی این پرسش راهبردی پاسخ‌ گویند که ویژگی، ابعاد، وجوه و ضرورت توجه و تمرکز فزایندۀ ایران به حوزۀ قدرت آفرین ایندو پاسیفیک، چگونه ارزیابی می‌گردد؟ فرضیه‌ای که از معبر پرسش فوق مطرح گردیده ناظر بر آن است که متأثر از صعوبت‌های تحمیلیِ ناشی از تحریم‌های بی‌سابقۀ مجموعۀ غرب و همچنین با عنایت به جایگاه ویژه‌ای که حوزۀ راهبردی ایندو پاسیفیک در معادلات ژئوپلیتیکیِ پسا جنگ سرد احراز کرده است، دستگاه دیپلماسی ایران، به‌منظور حضور هرچه فعال‌تر در سامانه‌های چندجانبۀ منطقه‌ای و افزایش سطح تعاملات سیاسی ـ اقتصادی خود با منظومۀ قدرت‌های شرق آسیایی همچون چین، جهت، محور و گسترۀ سیاست خارجی خود را به سمت مناطق فراسویِ مرزهای شرقی معطوف داشته است.

کلیدواژه‌ها

رویکرد راهبردی؛ ایندو پاسیفیک؛ نگاه به شرق؛ منطقه‌گرایی نوین؛ جهانی‌محلی شدن

مراجع

برزگر، کیهان، (1388)، «منطقه‌گرایی در سیاست خارجی ایران»، مطالعات اوراسیای مرکزی، مرکز مطالعات عالی بین‌المللی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی (ویژة همایش مطالعات منطقه‌ای) سال دوم، شمارة 5، صص. 23 40.

توسلی رکن‌آبادی، مجید و جوزی ده سفید، (1399)، «نقش ژئوپلیتیک ایران بر امنیت انرژی و تأثیر آن در رابطه با اتحادیه اروپا»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال شانزدهم، شمارة 52، صص. 45 72.

حاجیلو، محمدحسین، (1396)، «شکنندگی همکاری در فضای هژمونی و نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، سال یازدهم، شماره 38، صص. 69 88.

دهقانی فیروزآبادی، سید جلال، (1388)، «تحول در نظریه‌های منطقه‌گرایی»، مطالعات اوراسیای مرکزی، مرکز مطالعات عالی بین‌المللی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی (ویژه همابش مطالعات منطقه‌ای)، سال دوم، شمارة 5، صص 99 116.

رسولی نژاد، احسان و صبری، پریسا (1400). «بررسی راهبرد چندجانبه گرایی تجارت خارجی در ایران: مطالعه عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و هشتم، شماره 105، صص 361 393.

سازمند، بهاره، (1399)، «سیاست نگاه به شرق: واکاوی دیپلماسی علم و فناوری ایران در قبال کشورهای اسلامی جنوب شرق آسیا»، فصلنامه مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام، سال دوم، شماره 2، صص 29 53.

شفیعی، نوذر، (1399)، «تجزیه‌وتحلیل نقش اروپا در بازی بزرگ ایندو پاسیفیک»، فصلنامة روابط خارجی، سال دوازدهم، شماره 3، صص 367 400.

شفیعی، نوذر، (1399)، «جنگ سرد جدید؛ تحلیلی بر نظم امنیتی در حوزه آسیا پاسیفیک»، فصلنامة رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، دوره یازدهم، شمارة 4 (پیاپی)، صص 13 42.

شیخان، احسان و طالبی آرانی، روح‌الله، (1399)، «آینده‌پژوهی منطقه‌گرایی نوینِ پیش‌روی جمهوری اسلامی ایران در خلیج‌فارس»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، دوره دوازدهم، شماره 1 (پیاپی 63)، صص95 124.

صیادی، هادی و سنایی، اردشیر (1396)، «عوامل ژئوپلیتیک تأثیرگذار بر تغییر نگاه سیاست خارجی ایران از غرب به شرق با تأکید بر روسیه بین سال‌های 2016 ـ 1991»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال دهم، شماره 39، صص 83 117.

عباسی (اشلقی)، مجید و زارع، محمد، (1400)، «جایگاه خلیج‌فارس در رویکرد چین به امنیت انرژی»، فصلنامه مطالعات علمی روابط بین‌الملل، سال چهاردهم، شماره 53، صص 101 127.

عزتی، عزت‌الله و شکری، شمس‌الدین، (1391)، «بررسی جایگاه چابهار در ترانزیت شمال ـ جنوب و نقش ن در توسعه شهرهای هم‌جوار»، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال نهم، 36، صص1 14.

فرهمند، محمدرضا؛ متقی، ابراهیم و میر کوشش، امیر هوشنگ، (1400)، «رقابت هژمونی آمریکا و چین و تأثیر آن بر جریان انرژی و نفت در جهان»، فصلنامه مطالعات بین‌المللی، سال هجدهم، شمارة 1 (69)، صص 103 120.

گودرزی، مهناز، (1393)، «جهانی‌شدن و منطقه‌گرایی: تعامل یا تقابل (مطالعه موردی سازمان همکاری شانگهای)»، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره هفتم، شماره 2، صص 335 353.

مجیدی، راضیه سادات؛ میره ای، محمد و احمدی، سید عباس، (1396). «تدوین راهبردهای توسعه حمل‌ونقل ریلی در ایران»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال بیست و چهارم، شماره 89، صص 81 104.

موسوی زارع، سید جواد؛ زرقانی، سید هادی و اعظمی، هادی، (1396)، «بررسی و تحلیل جایگاه علم و فناوری در عرصة قدرت سخت، نرم و هوشمند»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سیزدهم، شمارة 3، صص 103 138.

میر ترابی، ترکی و ترکی، هادی، (1398). «ابتکار احیای جاده ابریشم چین در تکاپوی تأمین امنیت انرژی و توسعه صادرات»، دو فصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، دوره دوم، شماره 1، صص 206 231.

ویسی، هادی (1396)، «بررسی رقابت‌های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی پاکستان و ایران در ایجاد کریدورهای شمالی ـ جنوبی اوراسیا؛ مزیت‌ها و تهدیدها»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سیزدهم، شمارة 1، صص 101 124.

Adami, A. (2010). The Strategy toward East in the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran: Viewpoints, Settings and Opportunities, Quarterly Journal of Political Science. 2(7), pp 97-126.

Barbieri, G. (2019). Regionalism, globalism and complexity: a stimulus towards global IR? Third World Thematic: A TWQ Journal. 4(6), 424–441.

Baysoy, E. (2020). New-Regionalism: The Slipknot of the Two Rival Trends? Athens Journal of Mediterranean Studies. 6:11-20

Bhattacharyay, B.N. et al (2012). Infrastructure for Asian Connectivity, Edward Elgar Publishing.

Chatham, H. (2021). Indo – Pacific Strategies, Perceptions and Partnerships, the royal institute of international affairs Chatham House, pp. 1-53.

Collins, B. (2010). Does Regionalism Challenge Globalization or Build Upon It?. E-International Relations, http://www. e-ir. info/2010/07/29/does-regionalism-challenge-globalization-or-build-upon-it.

Denisov, I., Paramonov, O., Arapova, E., & Safranchuk, I. (2021). Russia, China, and the concept of Indo-Pacific. Journal of Eurasian Studies, 12(1), 72-85.EIA.2018. Shale oil and shale gas resource are globally abundant. Retrieved January 18, 2018, from https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=14431.

Fingar, T. (Ed.). (2016). The new great game: China and South and Central Asia in the era of reform. Stanford University Press.

Fuller, Graham (1991). The Center of the Universe: the Geopolitics of Iran, Westview Press: Oxford. Hunter, S. T.(2010) Iran’s Foreign Policy in the Post-Soviet Era.

Liu, H., & Jamali, A. B. (2021). India's Indo‐Pacific Strategy: A Pragmatic Balancing between the United States and China. Pacific Focus, 36(1), 5-39.

Mohan, C. R. (2017). What the return of the quadrilateral says about India and emerging Asian geopolitics. Indian Express. http://indianexpress.com/article/explained/in-fact-what-the-return-of-quadrilateral-says-about-india-and-emerging-asian-geopolitics-4912740/ (Accessed on 10 November 2017).

Pardesi, M. S. (2020). The Indo-Pacific: a ‘new’region or the return of history?. Australian Journal of International Affairs, 74(2), 124-146.

Ramazani, R. K. (2004). Ideology and pragmatism in Iran's foreign policy. The Middle East Journal, 58(4), 1-11. Rosamond, B. (2000). Theories of European Integration. New York: St. Martin's Press.

Ross, Albion. September, 12, 1952. Sazmand, B., & Tork Tabrizi, A. (2012). Recognition the Identity Contexts of Islamic Republic of Iran's Foreign Policy.

National Studies, 13(50), 51-72. Selleslaghs, J., & Langenhove, L. V. (2020). The rise of regions: Introduction to regional integration & organisations. In The Changing Global Order (pp. 147-162). Springer, Cham.

Singh, B. (2016). New Geopolitical Great Game of Indo-Pacific: Challenges and Options for India. Modern diplomacy. eu. https://moderndiplomacy.eu/2016/05/22/new-geopolitical-great-game-of-indo-pacific-challenges-and-options-for-india.

Umbach, F. (2019). China's belt and road initiative and its energy-security dimensions.

Valavi, M. R., Tarhani, F., & Mojaradi, S. (2011). Extraction of science and technology priorities in the field of defense, national security and foreign policy.

Yuan, F. (2019). The one belt one road initiative and China’s multilayered multilateralism. In Mapping China’s ‘one belt one road’initiative (pp. 91-116). Palgrave Macmillan, Cham.