تحلیل موسیقیایی غزل اجتماعی دورة مشروطه

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 15، شماره 39، خرداد 1397، صفحه 131-152   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سودابه یوسفیان دارانی¹؛ مرتضی رشیدی آشجردی^{* 2}؛ محبوبه خراسانی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

چکیده

چکیده
غزل اجتماعی یکی از انواع غزل است که با وقوع انقلاب مشروطه در ایران رواج یافت. در این مقاله، ابتدا غزل اجتماعی تعریف گردیده و مختصری در مورد غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه توضیح داده شده است. سپس، غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه در لایة آوایی، تحت سه عنوان اصلی: موسیقی کناری (ردیف و قافیه)، موسیقی بیرونی(وزن) و موسیقی میانی(آرایه­های لفظی) بررسی و تحلیل شده است. بیشترِ غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه، مردّف و ردیف­ها بیشتر، پویا(فعلی) است. همچنین واژگانی مانند: آزادی، وطن، میهن، کارگر و انقلاب -که با توجّه به اوضاع سیاسی و اجتماعی دورة مشروطه وارد شعر و غزل شده- در جایگاه ردیف و قافیه آمده است. بیشترِ غزلیّات اجتماعی دورة مشروطه با اوزان «متوسّط خفیف» و «متوسّط ثقیل» - که اوزانی جویباری، نرم و حزن­آور است- سروده شده و بین این اوزان با درونمایه و محتوای غزل اجتماعی این دوره، هماهنگی و تناسب وجود دارد. همچنین آرایه­های لفظی مانند: تکرار واژه و واج، جناس و سجع در این غزلیّات بکار رفته و موجب غنای موسیقی این غزلیّات شده است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: غزل اجتماعی؛ دورة مشروطه؛ موسیقی کناری؛ بیرونی و میانی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

• امین­پور، قیصر، (1386)، سنّت و نوآوری در شعر معاصر، تهران، علمی فرهنگی، چاپ سوم.
• ایرج­میرزا، جلال­الممالک، (2536)، دیوان، تهران، گلشن، چاپ اوّل.
• بهار، محمّدتقی(ملک­الشعرا)، (1387)، دیوان اشعار، تهران، نگاه، چاپ اوّل.
• حق­شناس، علی­محمّد، (1360)، «پرداختن به قافیه باختن»، نشر دانش، سال دوم، ازص18 تا 35.
• حکیم­آذر، محمّد، (3 شهریور 1393)، «موسیقی شعر فارسی»، گفتارهای محمّد حکیم­آذر، http://shahrestanadab.com.
• دهخدا، علی­اکبر، (1358)، دیوان، تهران، کتاب پایا، چاپ اوّل.
• شمیسا، سیروس، (1386)، سیر غزل در شعر فارسی، تهران، علم، چاپ چهارم.
• _________، (1368)، نگاهی تازه به بدیع، تهران، فردوس، چاپ دهم.
• شفیعی­کدکنی، محمّدرضا، (1379)، موسیقی شعر، تهران، آگاه، چاپ دهم.
• ______________، (1387)، ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، تهران، سخن، چاپ سوم.
• طاهری خسروشاهی، محمد، (1390)، «ردّپای مجلس در ادبیّات مشروطه»، پیام بهارستان، ویژه نامة تاریخ مجلس2، تابستان، شمارة 12، از ص733 تا ص
• عارف قزوینی، ابوالقاسم، (1381)، دیوان، تهران، نگاه، چاپ اوّل.
• عشقی، میرزاده، (1350)، کلّیّات مصوّر، تهران، جاویدان، چاپ اوّل.
• فتوحی، محمود، (1392)، سبک­شناسی، نظریه­ها، رویکردها و روش­ها، تهران، سخن، چاپ دوم.
• فرّخی یزدی، محمد، (1387)، دیوان، تهران، ارمغان، چاپ دوم.
• لاهوتی، ابوالقاسم، (1357)، کلّیّات، تهران، توکا، چاپ اوّل.
• نسیم­ شمال، (1370)، دیوان، تهران، مطبوعاتی حسینی، چاپ اوّل.
• وحیدیان کامیار، تقی، (1374)، وزن و قافیه شعر فارسی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ چهارم.