غم غربت در دفتر اوّل و دوم مثنوی معنوی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 15، شماره 39، خرداد 1397، صفحه 177-198   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم جلالی کندلجی¹؛ پروین دخت مشهور^{* 2}؛ اکبر شعبانی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

²استادیار دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

چکیده

چکیده
در این پژوهش به بررسی غم غربت در دفتر اوّل و دوم مثنوی معنوی مولانا جلال‌الدّین بلخی پرداخته می‌شود. غم غربت به عنوان یک حالت غریزی و طبیعی و روانی، زمانی ایجاد می‌شود که انسان مالکیّت خود را در مورد بعضی چیزها از دست بدهد و فقدان آن­ها موجب درد و حسرت شدید در روان آدمی بشود. از میان شاعران عارف، مولانا جلال‌الدّین بلخی، این اندیشة والای عرفانی را بیشتر و عمیق­تر مطرح می­کند. از میان عوامل مطرح شده برای ایجاد غم غربت، در شعر مولانا (دفتر اوّل و دوم) تنها غم دوری معشوق حقیقی و دلتنگی برای وطن نخستین نمود پیدا می­کند و شوق فراهم شدن این شرایط او را غزلخوان عشق می­کند. در اندیشة او هبوط و سپس غربت انسان در این دنیا دلایل چندی دارد که در دفتر اوّل و دوم مثنوی معنوی، سرنوشت و تقدیر و گناه آدم را دلایل این هبوط ذکر می­کند. مولانا برای بیان غربت انسان در این دنیا و غم غربت او، بیشتر از حکایت­های تمثیلی کمک می­گیرد و فهم قصّة هجران را ملموس­تر می­کند. در شعر عرفانی، عارف سرانجام مالکیّت خود را در مورد چیزهای از دست رفته و شرایط خوش گذشته که از دست داده بود؛ به دست می­آورد و بازگشت به وطن اصلی و جهان معنا و وصال معشوق حقیقی با هم و یک جا برای عارف دست خواهد داد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: مولانا؛ مثنوی معنوی؛ نوستالژی و غم غربت؛ ادب عرفانی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

1- استعلامی، محمّد، (1387)، متن و شرح مثنوی مولانا، دفتر اوّل و دوم، تهران، سخن، چاپ هشتم.

2- ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1389)، شعاع شمس، تهران، اطّلاعات، چاپ اوّل.

3- ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1370)، رسالة‌الطّیر، شارح عمربن سهلان ساوی، به اهتمام محمّدحسین اکبری، تهران، چاپ و نشر علّامه طباطبایی، چاپ اوّل.

4- تهرانی، جلال، (1390)، نوستالژی، تهران، نشر مکتب تهران.

5- پورافکاری، نصرت الله، (1373)، فرهنگ جامع روانشناسی و روانپزشکی و زمینه های وابسته، انگلیسی- فارسی، دو جلدی، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ اوّل.

6- خطیب رهبر، خلیل، (1376)، شرح دیوان غزلیّات مولانا شمس الدّین محمّد خواجه حافظ شیرازی، تهران، انتشارات صفی علیشاه، چاپ بیستم.

7- حکمت، ناهید، (1388)، غم غربت، یزد، نشر تیک.

8- حلبی، علی‌اصغر، (1386)، گزینش و توضیح گزیدة حدیقه الحقیقه، تهران، اساطیر، چاپ چهارم.

9- حییم، سلیمان، (1384)، فرهنگ معاصر یک جلدی، فارسی- انگلیسی، تهران، نشرفرهنگ معاصر، چاپ نوزدهم.

10- دهخدا (نرم افزار).

11- زمانی، کریم، (1393)، شرح جامع مثنوی معنوی، تهران، انتشارات اطّلاعات، چاپ چهل و سوم.

12- سیّدحسینی، رضا، (1371)، مکتب های ادبی، دو جلدی، تهران، انتشارات نگاه، چاپ دهم.

13- سه­یر، رابرت و میشل، لووی، (1383)، رومانتیسم و تفکّر اجتماعی، ترجمة یوسف اباذری، مجلّة ارغنون، انتشارات سازمان چاپ، شمارة2 ، صص174-119.

14- شریفیان، مهدی، (1389)، روانشناسی درد (بررسی زمینة دلتنگی در هشت شاعر معاصر ایرانی)، همدان، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا، چاپ اوّل.

15- شمیسا، سیروس، (1390)، مکتب های ادبی، تهران، نشر قطره، چاپ دوم.

16- شهریوری صدقی، نادر، (1387)، سیاست رمانتیک، تهران، فرهنگ صبا.

17- غزّالی، امام محمّد، (1387)، کیمیای سعادت، دو جلدی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دهم.

18- فورنیه، ماتیلد، (1390) ، رمانتیک­ها، ترجمة غلامحسین حسینی، خرم آباد، نشر شاپور خواست.