نقش نخبگان فکری در سیاستگذاری فرهنگی پهلوی اول

فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی

مقاله 2، دوره 16، شماره 46، خرداد 1400، صفحه 39-48   

نوع مقاله: علمی_ پژوهشی

نویسنده

مجید استوار^*

استادیار گروه علوم سیاسی، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران

چکیده

سیاستگذاری فرهنگی یکی از مهمترین اقدامات دولت‌ها به هنگام تغییر صورت بندی جامعه از وضعیت سنتی به مدرن تلقی می‌شوند. زیرا این دولت ها با بهره گیری از قوه قهریه نسبت به نوسازی فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جامعه مبادرت می‌کنند. در چنین دولت‌هایی روشنفکران و نخبگان فکری نقش مهمی در شکل‌گیری سیاستگذاری فرهنگی دارند. با استقرار رژیم پهلوی، سیاستگذاری فرهنگی به یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های نخبگان سیاسی در ایران تبدیل شد و نخبگان فکری، ایده‌های فرهنگی جدیدی را برای آنها فراهم می‌کردند. هدف پژوهش حاضر اینست که سیاست های فرهنگی دوره پهلوی اول را از منظر نخبگان فکری و سیاسی مورد نقد و بررسی قرار دهد. بدین منظور با بررسی آثار و نوشته های نخبگان فکری، تلاش می‌شود ابعاد اقدامات رژیم پهلوی در مدرن‌سازی فرهنگی ایران واکاوی گردد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سیاست‌های تمرکز‌سازی رضاشاه توانست امنیت را در ایران برقرار سازد و دولت مرکزی را بجای ایلات و عشایر بر ایالات ایران حاکم نماید. این تمرکز‌گرایی دقیقاً ثمره تلاش نخبگان فکری‌ای بود که در آثار مکتوب خود بر دولت - ملت سازی آمرانه تاکید می‌کردند. با اینحال این مدرن سازی آمرانه در دوره پهلوی اول سبب تشدید شکاف‌های اجتماعی و سیاسی و بروز تقابل‌های سنت و تجدد در دهه‌های آینده شد. روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی بوده و داده­ های لازم به روش اسنادی - تاریخی گردآوری شده است.

کلیدواژه‌ها

سیاستگذاری فرهنگی؛ نخبگان فکری؛ پهلوی اول؛ روشنفکران؛ آموزش

مراجع

اتابکی، تورج (1387)، تجدد آمرانه، ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه، تهران، ققنوس، چاپ دوم.

استوار، مجید (1396)، «نقش روشنفکران ایرانی در ساخت دولت رضاشاه»، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال هشتم، شماره 4، صص 37-11.

افشار، محمود (1304)، آینده.

انتخابی، نادر (1390)، ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه، تهران، نگاره آفتاب، چاپ اول.

ایرانشهر (1302).

آذری شهرضایی، رضا (1399)، کمال مطلوب یا ایده‌آل های ایرانی، تهران، جهان کتاب، چاپ اول.

باتامور، تی. بی (1392)، نخبگان و جامعه، ترجمه‌ی علیرضا طیب، تهران، شیرازه، چاپ اول.

بشیریه، حسین (1376)، جامعه‌شناسی سیاسی (نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی)، تهران، نی، چاپ سوم.

بشیریه، حسین (1381)، دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره جمهوری اسلامی ایران، تهران، نشر نگاه معاصر، چاپ اول.

بیات، کاوه (1387)، «رضاشاه و عشایر»، در رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین، استفانی کرونین، ترجمه‌ی مرتضی ثاقب فر، تهران، جامی، چاپ دوم.

حسن‌پور، علی، مدملیل، احسان، گراوند، ایوب (1393)، «انقلاب اسلامی، روحانیت و روشنفکری مبارزه: ای فرهنگی برای تصرف جامعه مدنی در ایران»، فصلنامه علمی مطالعات میان فرهنگی، سال نهم، شماره 22، صص 149-117.

خزائیلی، محمد‌باقر (1399)، علل گرایش علوم انسانی به مبانی علوم غربی در عصر پهلوی اول، قم، مکث اندیشه، چاپ اول.

رستگار فسایی، منصور (1385)، علی‌اصغر حکمت شیرازی، تهران، طرح نو، چاپ اول.

رستم‌کلایی، یاسمین (1387)، «برنامه گسترده برای زنان ایران نو»، در رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین، استفانی کرونین، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران، جامی، چاپ دوم.

روشه، گی (1386)، تغییرات اجتماعی، ترجمه‌ی منصور وثوقی، تهران، نی، چاپ نوزدهم.

رینگر، مونیکا ام (1393)، آموزش، دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار، ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه، تهران، ققنوس، چاپ سوم.

سریع القلم، محمود (1381)، عقلانیت و آینده توسعه‌یافتگی ایران، تهران، مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، چاپ دوم.

شهابی، هوشنگ (1387)، «مقررات لباس پوشیدن برای مردان در ترکیه و ایران»، در تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه، تورج اتابکی، تهران، ققنوس، چاپ دوم.

صادقی، فاطمه (1392)، جنسیت، ناسیونالیسم و تجدد در ایران (دوره پهلوی اول)، تهران، قصیده‌سرا، چاپ دوم.

صدیق، عیسی خان (1398)، ایران مدرن و نظام آموزشی آن، ترجمه علی نجات غلامی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ دوم.

ضیاء ابراهیمی، رضا (1398)، پیدایش ناسیونالیسم ایرانی: نژاد و سیاست بی‌جاسازی، ترجمه‌ی حسن افشار، تهران، نشر مرکز، چاپ سوم.

کاراندیش، جواد (1398)، پهلوی اول و مسئله عشایر، ترجمه‌ی محمد جواهر کلام، تهران، نشر علم، چاپ اول.

کاردان، محمدعلی (1387)، ایران و مدرنیته: گفت‌وگوهایی با پژوهشگران ایرانی و خارجی در زمینه‌ی رویارویی با دستاوردهای جهان مدرن، رامین جهانبگلو، تهران، نشر قطره، چاپ سوم.

کاوه، (1921)، شماره 1 و 12.

کرونین، استفانی (1387)، رضاشاه و شکل‌گیری ایران نوین، ترجمه‌ی مرتضی ثاقب فر، تهران، جامی، چاپ دوم.

مختاری اصفهانی، رضا (1392)، پهلوی اول: از کودتا تا سقوط، تهران، کتاب پارسه، چاپ اول.

مطلبی، مسعود (1395)، «تکوین دولت مطلقه مدرن در ایران»، در دولت مدرن در ایران، رسول افضلی، قم، دانشگاه مفید، چاپ دوم.

مناشری، دیوید (1400)، نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن، ترجمه‌ی محمدحسین بادامچی و عرفان مصلح، تهران، حکمت سینا، چاپ سوم.

نقیب زاده، احمد (1379)، دولت رضاشاه و نظام ایلی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.

هدایت، مهدیقلی (1385)، خاطرات و خطرات، تهران، زوّار، چاپ ششم.

-Dubois, Vincent. (2013). Cultural Policy Regimes in Western Europe. https://halshs.archivesouvertes.fr/halshs-00836422

-Sassatelli, Monica. (2006). The Logic of Europeanizing Cultural Policy, In Book: Trans cultural Europe. London: Palgrave Macmillan. Pp. 24-42.