ریشه‌یابی منابع تاریخی در آثار نمایشی بهرام بیضایی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 13، شماره 49، بهمن 1400، صفحه 1-22   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.688368

نویسندگان

فاضل عباس زاده¹؛ مهرداد آقائی²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد پارس‌آباد مغان، دانشگاه آزاد اسلامی، پارس‌آباد، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

بهرام بیضایی نویسندة برترین آثار نمایشی، چهره شاخص نثر فارسی و کارگردان تئاتر و سینما شیفته فرهنگ و تمدن ایران است که از گنجینة اساطیر، ادبیات فولکلور، ادبیات عامه، افسانه­ها و ادبیات شفاهی به بهترین شکل در آثار نمایشی خود استفاده کرد. آثار نمایشی او به دلیل اقتباس­های زیادی که ازاین‌گونه گنجینه­های کهن به عمل‌آورده حائز اهمیت فراوانی است. می­توان گفت که بیضایی به‌نوعی ادامه دهندة راه فردوسی در بازخوانی و بازآفرینی تاریخ و اساطیر و حماسه است و آثار نمایشی خود را چه در قالب نمایش‌نامه و چه در قالب فیلم‌نامه از منابع کهن الهام گرفته است. این جستار سعی دارد با روش توصیفی- تحلیلی عمده ریشه­های نمایش را نزد بیضایی با چارچوب نقد «خوانش گرا» دسته‌بندی کرده تا در پایان جمع‌بندی مطلوبی از منابع نمایش این نویسنده و نحوه پردازش و رویکرد خاص نویسنده در مواجهه با این ریشه­ها به عمل بیاید. نتیجه نشان می­دهد بهرام بیضایی به دوره خاصی از تاریخ نمی­پردازد، بلکه در آثار او اقتباسات مختلف تاریخی از قبیل تاریخ اسطوره­ای، حماسی، عاشورائی، تاریخ ایران پیش و بعد از اسلام دیده می­شود. وی در عمده این بازخوانی­ها، آثار خود را با جریانات و اندیشه­های معاصر نیز گره‌زده است.

کلیدواژه‌ها

بهرام بیضایی؛ نمایش؛ تاریخ؛ اسطوره؛ اقتباس؛ بازخوانی

مراجع

منابع

أ. کتاب‌ها

بیضایی، بهرام (۱۳۸۲)؛ دیوان نمایش؛ تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان

--------- (۱۳۸۹) تاراج نامه، تهران: روشنگران و مطالعات زنان

--------- (۱۳۹۲)هزار افسان کجاست، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان

--------- (۱۳۹۰) مرگ یزدگرد، چاپ دهم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان

--------- (۱۳۹۸) مجلس قربانی سنمار، چاپ چهارم، تهران: روشنگران ومطالعات زنان

---------(۱۳۹۳) سه برخوانی: اژدهاک-آرش - کارنامه بندار بیدخش. تهران: انتشارات روشنگران

-------- (۱۳۶۲).فتح‌نامه کلات. تهران: دماوند

-------- (۱۳۷۳) آرش، چاپ چهارم، تهران: نیلوفر

شمیسا، سیروس (۱۳۹۸)؛ انواع ادبی؛ تهران: نشر میترا

فردوسی، ابوالقاسم (۱۳۹۳)، شاهنامه، به کوشش سید محمد دبیر سیاقی، تهران: قطره

قادری، بهزاد (۱۳۹۰) چشم‌انداز ادبیات نمایشی؛ تهران: نشر پرسش

ب) مقالات

پارسایی، حسین (۱۳۸۷). نقد و بررسی نمایشنامه فتح‌نامه کلات بیضایی. نشریه تخصصی تئاتر، صحنه، شماره ۶۲-63. صص: ۷۲-79

صادقی، قطب‌الدین (۱۳۸۸)؛ اقتباس راهی برای شناسایی ملت‌ها. نشریه تخصصی تئاتر، صحنه (پاییز) شمار ۶۸. صص: ۳۹-40.

کریمی، ایرج (۱۳۷۷). کارنامه بندار بیدخش سخن‌دانی و زیبایی. نشریه صحنه (تابستان). صص: ۱۰۹- ۱۱۰

مختاریان، بهار (۱۳۸۶) تهمینه کیست؟ پژوهشی در اسطوره‌شناسی تطبیقی. فصلنامه فرهنگستان، ش ۲۵. صص: ۱۵۰-179

ج( سراچه‌های اینترنتی

خبرگزاری میراث فرهنگی (۱۳۹۱): http://www.chn.ir/NSite/FullStory/News

شفیعی، فاطمه (۱۳۹۰)؛ تاراج نامه: http://www.tebyan.net/newmobile.aspx