نگاهی به اهمیت نورالله در توصیف ماهیت معرفت صوفیانه با تکیه‌بر آرای مولانا

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 13، شماره 49، بهمن 1400، صفحه 47-79   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.688372

نویسنده

اختیار بخشی

استادیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بررسی ساختاری  به موضوع جایگاه، ماهیت و کارکرد نورالله در فراست و بصیرت صوفیانه در مثنوی و متون مهم صوفیانه پرداخته­ایم. در مقاله، ضمن بررسی ساختاری حدیث فراست مؤمن، که در باب فهم فراست و بصیرت صوفیانه از احادیث کلیدی است، به بررسی اهمیت عناصری چون «نورالله» و «نظر با نورالله» در تبیین سرشت مبتنی بر نور و رؤیتِ فراست، بصیرت و معرفت صوفیانه پرداخته­ایم و کوشیده­ایم ماهیت و کارکردهای نورالله را در فراست و بصیرت صوفیانه، به‌منظور ارائۀ الگویی ساختاری که معرفت صوفیانه را توصیف کند، بررسی و تحلیل کنیم. یافته­های تحقیق نشان می‌دهد که عنصر کانونی و بنیادین نورالله در فراست، بصیرت و شهود صوفیانه در مثنوی و آثار صوفیانه چنان اهمیت کانونی دارد که بدون آن، تبیین ماهیت معرفت صوفیانه عملاً غیرممکن است. در پایان، با توجّه به یافته­های پژوهش حاضر الگوی ساختاری زیر را برای توصیف ماهیت معرفت صوفیانه به‌عنوان نتیجۀ تحقیق ارائه داده­ایم:
نورالله↔ تجلی نورالله بر قلب صوفی↔ بصیرت صوفیانه↔ معرفت صوفیانه

کلیدواژه‌ها

بصیرت؛ معرفت صوفیانه؛ مولوی؛ مثنوی؛ نورالله

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم

اتکینسون، ریتا ال؛ و دیگران (۱۳۸۶)، زمینه روانشناسی هیلگارد، ترجمة دکتر محمّدنقی براهنی و دیگران، چ ۷، تهران: انتشارات رشد.

احمدی، بابک (۱۳۷۵)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.

اسماعیل، عزیز (۱۳۷۸)، زمینۀ اسلامی شاعرانگی تجربة دینی، ترجمة داریوش آشوری، تهران: نشر فرزان.

ایگلتون، تری (۱۳۸۶) پیش‌درآمدی بر نظریة ادبی، ترجمة عباس مخبر، چ ۴، تهران: نشر مرکز.

بارت، رولان (۱۳۷۷)، نقد و حقیقت، ترجمة شیرین دخت­دقیقیان، تهران: نشر مرکز.

برسلز، چارلز (۱۳۹۶)، درآمدی بر نظریه­ها و روش‌های نقد ادبی، چ ۴، ترجمۀ مصطفی عابدینی­فر، ویراستۀ دکتر حسین پاینده، تهران: انتشارات نیلوفر.

پناهی، مهین و مختاری، مسروره (۱۳۹۲)، «فراست در متون عرفانی- اسلامی»، فصلنامۀ تخصصی عرفان اسلامی، سال نهم، شماره ۳۵، ۵۷- ۸۱.

پین، مایکل (۱۳۷۹)، بارت، فوکو، آلتوسر، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.

توسّلی، غلامعبّاس (۱۳۸۶)، نظریه‌های جامعه­شناسی، چ ۱۳، تهران: سمت.

چیتیک، ویلیام و دیگران (۱۳۸۳)، گنجینۀ معنوی مولانا، ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی، تهران: انتشارات مروارید با همکاری مرکز بین­المللی گفتگوی تمدّن‌ها.

زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۲) نقد ادبی، چ ۷، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر.

زمانی، کریم (۱۳۸۲)، شرح جامع مثنوی معنوی (۶ ج)، چ ۶، تهران: انتشارات اطّلاعات.

ـــــــــــ (۱۳۸۸)، میناگر عشق، چ ۷، تهران: نشر نی.

سادات ابراهیمی، سید منصور و براتی خوانساری، محمود (۱۳۹۷)، «تحلیل پدیدار شناختی کارکردهای فردی و اجتماعی فراست در ادب فارسی»، مطالعات عرفانی، شماره بیست‌وهشت، ۸۱-۱۱۴.

سلدن، رامان و ویدوسون، پیتر (۱۳۸۴)، راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، چ ۳، تهران: طرح نو.

ساغروانیان، سیّد جلیل (۱۳۶۹)، فرهنگ اصطلاحات زبان­شناسی (موضوعی- توصیفی)، ویرایش محمد الیاسی، مشهد: نشر نما.

سجودی، فرزام (۱۳۸۷)، نشانه­شناسی کاربردی، تهران: نشر علم.

صدری افشار، غلامحسین و دیگران (۱۳۸۱)، فرهنگ معاصر فارسی امروز، تهران: فرهنگ معاصر.

عطّار نیشابوری، شیخ فریدالدین محمد (۱۳۶۰)، تذکرة الاولیا، به تصحیح محمد استعلامی، چ ۳، تهران: انتشارات زوّار.

فروزانفر، بدیع‌الزمان (۱۳۶۱)، احادیث مثنوی، تهران: انتشارات امیرکبیر.

فعالی، محمدتقی (۱۳۷۹)، تجربۀ دینی و مکاشفۀ عرفانی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

فولادی، علیرضا (۱۳۸۹)، زبان عرفان، چ ۳، تهران: انتشارات سخن و انتشارات فراگفت.

قشیری، عبدالکریم بن هوازن (۱۳۸۱) رسالۀ قشیریّه، ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چ ۷، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

کاپلان، هارولد و سادوک، بنیامین (بی­تا) واژه­نامة جامع روان‌پزشکی و روانشناسی، ترجمة محمد دهگان پور و دیگران، تهران: دفتر تحقیقات و انتشارات بدر.

کالر، جاناتان (۱۳۸۲)، نظریّة ادبی (معرّفی بسیار مختصر)، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.

منوّر میهنی، محمد (۱۳۶۶) اسرارالتوحید، به تصحیح دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر آگاه.

مولوی، جلال‌الدین محمد (۱۳۸۴)، کلی‌ات دیوان شمس، مطابق نسخۀ تصحیح‌شدۀ بدیع‌الزمان فروزانفر، چ ۷، تهران: انتشارات علم.

ـــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۲)، مثنوی معنوی (از روی نسخۀ ۶۷۷ هـ. ق قونیّه)، به تصحیح دکتر توفیق هـ. سبحانی، چ ۲، تهران: انتشارات روزنه.

میبدی، رشیدالدین (۱۳۶۱)، کشف­الاسرار و عدّةالابرار، به سعی علی­اصغر حکمت،۱۰ جلد، چ ۳، تهران: انتشارات امیرکبیر.

نجم رازی، عبدالله بن مبارک (۱۳۸۶)، مرصادالعباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، چ ۱۲، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

نویا، پل (۱۳۷۳)، تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

نیکویی، علیرضا و بخشی، اختیار (۱۳۸۹)، «بازخوانی فِراست در دو گفتمان عرفی و عرفانی (با تکیه‌بر مثنوی و عنصر نور)»، ادب­پژوهی، سال چهارم، شماره ۱۳، ۷- ۲۸.

هارلند، ریچارد (۱۳۹۳)، درآمدی تاریخی بر نظریۀ ادبی از افلاتون تا بارت، ترجمۀ شاپور جورکش و دیگران، تهران: نشر چشمه.

هجویری، علی (۱۳۸۱)، کشف­المحجوب، به تصحیح والنتین ژوکوفسکی، چ ۸، تهران: انتشارات طهوری.

هرگنهان، بی. آر و السون میتو اچ. (۱۳۸۵)، نظریه‌های یادگیری، ترجمة علی­اکبر سیف، چ ۹، تهران: نشر دوران.

یثربی، سیّد یحیی (۱۳۷۰)، فلسفۀ عرفان، چ ۲، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم.

یوسف پور، محمدکاظم و بخشی، اختیار (۱۳۸۸)، «بررسی مقایسه­ای عنصر نور در مثنوی با مهم­ترین آثار ادب فارسی»، ادب پژوهی، سال سوم، شمارۀ هفتم و هشتم.