جستاری در رئالیسم و انواع واقع‌گرایی در شعر فریدون توللی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 49، بهمن 1400، صفحه 104-138   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.688378

نویسندگان

کطیور زیرکساز(نویسنده مسئول)¹؛ امیر اسماعیل آذر²؛ فرهاد طهماسبی³

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه. ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران. ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران. ایران

چکیده

رئالیسم به مثابة مکتبی ادبی در قرن نوزدهم، در پی تحولات فلسفی، علمی و اجتماعی-سیاسی نمود یافت؛ امّا توجّه به واقعیّت در مغرب زمین و ادب کهن فارسی مسبوق است. نمود واقعیّت‌های تلخ اجتماعی در ادب معاصر، ابزاری برای خیزش مشروطه‌خواهی گردید. از دورة پسامشروطه با نگره‌های رئالیستی همراه با تمایلات سوسیالیستی مواجه می‌شویم، این گرایش‌ها با کناره‌گیری رضاشاه از قدرت شدّت یافت. فریدون توللی شاعر برجستة معاصر، کار ادبی و هنری خود را از این دوران آغاز کرد. او توانست بوطیقای شعر سنّتی و آزاد را با یکدیگر پیوند دهد. حضور قاطع و تأثیرگذار او در شعر نو تغزلی و رمانتیک سبب گردید که جنبة دیگر شعر او که همانا رئالیسم است، در محاق رود. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به این بخش از اشعار وی می‌پردازد. دستاوردهای پژوهش نشان می‌دهد؛ توللی که در دورة نخست شاعری، ندای عصر خویش بود و با رویکرد رئالیسم اجتماعی با شور و هیجان و توسّل به طنز، مبارزه‌ای بی‌امان را با کژمداری، بیداد و سلطه‌جویی استعمار دنبال می‌کرد، در پی تلخ‌کامی شکست نهضت ملّی سال ۳۲، سرایش شعر غنائی را وجهة همّت خود ساخت و ازاین‌پس، نمودهای رئالیستی در شعر او به شیوة سنّتی اعم از توصیفی و اعتراضی محدود گردید. هرچند که در دو دفتر آخر وی، واقع‌گرایی اعتراضی نمود بارزتری یافت.

کلیدواژه‌ها

: ادب معاصر؛ رئالیسم؛ رئالیسم اجتماعی(انتقادی)؛ واقع‌گرایی سنّتی؛ فریدون توللی

مراجع

منابع

آبرامز، ام اچ و جفری گالت هرفم (۱۳۸۷) فرهنگ توصیفی اصلاحات ادبی، مترجم سعید سبزیان مرادآبادی، چاپ اول از ویراست نهم، تهران، رهنما.

آرین پور، یحیی (۱۳۸۲)، از صبا تا نیما (دوره سه‌جلدی)، چاپ هشتم، تهران، زوّار.

آژند، یعقوب (۱۳۶۳) ادبیات نوین ایران، چاپ اول، تهران، امیرکبیر.

امداد، حسن (۱۳۸۳). توللی و حوادث فارسی، در پرهام، مهدیامید در کام نومیدی«چاپ اول، تهران، نشر آبی.

باختین، میخائیل (۱۳۹۰). رابله و تاریخ خنده، در محمّد جعفر پوینده (ترجمه): درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، چاپ دوم، تهران: نقش‌جهان.

برسلر، چارلز (۱۳۸۶)، درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی، ترجمۀ مصطفی عابدینی فرد، چاپ اول.

برلین، آیزایا (۱۳۹۴). زیشه‌های رمانتیسم، ترجمة عبدالله کوثری، چاپ پنجم، تهران: ماهی.

بهمنی مطلق، حجت‌الله (۱۳۹۱). درخت زندة بی‌برک، چاپ اوّل، تهران: سخن.

بونژور، گی‌پلانتی (۱۳۹۰). زیبایی‌شناسی بلینسکی و تأثیرپذیری از هگل، در محمدجعفر پوینده (گزیده و ترجمه)، «درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات»، تهران: نقش‌جهان.

پرهام، مهدی (۱۳۸۳) امید در کام نومیدی، چاپ اول، تهران، نشر آبی.

پرهام، سیروس (۱۳۹۴). رئالیسم و ضد رئالیسم، چاپ هشتم، تهران: آگاه.

پوینده، محمّد جعفر (۱۳۹۰). کوهلر، چشم‌اندازی نو در جامعه‌شناسی ادبیات، در محمّد جعفر پوینده (گزیده و ترجمه)، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، چاپ دوم، تهران: نقش‌جهان.

تادیه، ژان ایو (۱۳۹۰ الف) نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمۀ مهشید نونهالی، تهران، نیلوفر.

تادیه، ژان ایو (۱۳۹۰ ب) جامعه‌شناسی ادبیات و بنیان‌گذاران آن، در محمّد جعفر پوینده (گزیده و ترجمه)، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، چاپ دوم، تهران: نقش‌جهان.

تسلیمی، علی (۱۳۹۶). پژوهشی انتقادی کاربردی در مکتب‌های ادبی، چاپ اوّل، تهران: آمه.

تودورف، تزوتان (۱۳۷۹). بوطیقای ساختارگرا، ترجمة محمّد نبوی، تهران: آگاه

توللی، فریدون (۱۳۴۸) التفاصیل، چاپ سوم، شیراز، کانون تربیت شیراز.

توللی، فریدون (۱۳۴۶) رها، چاپ سوم، شیراز، کانون تربیت شیراز.

توللی، فریدون (۱۳۶۹) نافه، چاپ دوم، تهران، پاژنگ.

توللی، فریدون (۱۳۴۵) پویه، تهران، کانون تربیت شیراز.

توللی، فریدون (۱۳۷۰) شگرف، چاپ اول، تهران، جاویدان.

توللی، فریدون (۱۳۷۶) شعله کبود، چاپ اول، تهران، سخن.

توللی، فریدون (۱۳۶۹) بازگشت، چاپ اول، شیراز، نوید شیراز.

ثروت، منصور (۱۳۸۷) آشنایی با مکتب‌های ادبی، چاپ چهارم، تهران، سخن.

خائفی، پرویز (۱۳۶۴). یادبودهایی از فریدون توللی، در آینده، شمارة ۱۱ و ۱۲، بهمن و اسفند ۱۳۶۴، سال ۱۱، صص ۷۹۵-۸۰۷. یادنامة فریدون توللی، تهران: انتشارات نیل.

زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۶۱)، نقد ادبی، دورۀ دوجلدی، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.

زرقانی، مهدی (۱۳۹۴)، چشم‌انداز از شعر معاصر ایران، جریان‌شناسی شعر ایران در قرن بیستم، چاپ پنجم، تهران، ثالث.

ساچکوف، (۱۳۸۸). ت‍اری‍خ‌ رئ‍ال‍ی‍س‍م‌: پ‍ژوه‍ش‍ی‌ در ادب‍ی‍ات‌ رئ‍ال‍ی‍س‍ت‍ی‌ از رن‍س‍ان‍س‌ ت‍ا ام‍روز، ترجمة محمّد تقی فرامرزی، تهران: تندر.

 سیدحسینی، رضا (۱۳۸۷)، مکتب‌های ادبی، چاپ پانزدهم، تهران، نگاه.

شریفی، فیض (۱۳۹۶) فریدون توللی، شعر فریدون توللی از آغاز تا امروز، چاپ اول، تهران، نگاه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۵۹). ادوار شعر فارسی، تهران: سخن.

-------------------(۱۳۸۷). تازیانه‌های سلوک، تهران، توس.

------------------(۱۳۹۰). با چراغ و آیینه(در جستجوی ریشه‌های  تحوّل شعر معاصر) ف چاپ سوم، تهران: سخن.

شکی، منصور (۱۳۸۳). درآمدی بر ادبیات معاصر ایران، در یعقوب آژند (ترجمه): انواع ادبی در ایران امروز، تهران: قطره.

شمس لنگرودی، محمد (۱۳۸۴) تاریخ تحلیلی شعر نو، دورۀ چهارجلدی، چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز.

عابدی، کامیار (۱۳۹۶) مقدمه‌ای بر شعر فارسی در سدۀ بیستم میلادی، چاپ دوم، تهران، جهان کتاب.

علوی، بزرگ (۱۳۸۶). تاریخ و تحوّل ادبیات جدید ایران، ترجمة امیرحسین اکبری شال‌چی، تهران: نگاه.

فتوحی، محمود (۱۳۸۹). بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: سخن.

فرغانی، سیف‌الدین (۱۳۶۴) دیوان، تصحیح و مقدمه ذبیح‌الله صفا، تهران: فردوس.

فورست، ویلیان (۱۳۹۵). رمانتیسم، ترجمة مسعود جعفری، چاپ هفتم، ویرایش دوّم، تهران: مرکز.

کاخی، مرتضی (۱۳۸۲) صدای حیرت بیدار: گفتگوهای مهدی اخوان ثالث، چاپ دوم، تهران، مروارید.

کسایی مروزی (۱۳۶۶). گزیدة اشعار، انتخاب و شرح دکتر جعفر شعار، چاپ اوّل، تهران: بنیاد.

گرانت، دیمیان (۱۳۹۵). رئالیسم، ترجمة حسن افشار، چاپ هفتم، تهران: مرکز.

مختاری، محمد (۱۳۹۲)، انسان در شعر معاصر، چاپ سوم، تهران، توس.

هارلند، ریچارد (۱۳۸۸) درآمدی تاریخی بر نظریۀ ادبی از افلاتون تا بارت، گروه ترجمۀ شیراز علی معصومی، شاپور جورکش، چاپ سوم، تهران، چشمه.

ویلیام، ریموند (۱۳۸۹). رئالیسم و رمان معاصر، ترجمة حسین پاینده: در نظریه‌های رمان از رئالیسم تا پسامدرن، چاپ دوم، تهران، نیلوفر.

      یوسفی، غلامحسین (۱۳۸۶). چشمة روشن، چاپ یازدهم، تهران: علمی.