نقد و تحلیل قصّه‌های «حیّ بن‌یقظان» و «سلامان و ابسال» با روایت ابن‌سینا، جامی و ابن طفیل اندلسی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 15، شماره 40 - شماره پیاپی 2، شهریور 1397، صفحه 229-248   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مهدی ابراهیمی حسینعلی کندی¹؛ علی اصغر حلبی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

²استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

چکیده
ابن‌سینا، جامی و ابن طفیل اندلسی با تأثیر از حنین بن اسحاق - علاوه بر آثار متنوّع خود- قالب قصّه را نیز برای تبیین اندیشه‌های مجرّد به کار برده‌اند. دو قصّه‌ «حیّ بن‌یقظان» و «سلامان و ابسال» با روایت‌های متفاوت سه اندیشمند، متمایز با نمونه‌های مشابه؛ ‌یعنی قصّه‌های عامیانه است. این قالب با شیوة بیان ویژه، مورد اعتنای اهل فلسفه واقع شده تا با بهره‌گیری از ساختار قصّه، جهان‌بینی خود را به روش رمز و نماد و استعاره بازگو نمایند. سخن اصلی جستار حاضر این است که در روایت ابن‌سینا و جامی، جهان عین و ابژه مورد عنایت واقع نمی‌شود؛ چنان که زبان روایی این دو متضمن الگوهایی است که بر پایة‌ آن، مفاهیم ویژه‌ای از جمله عدم التفات به جهان پیرامون، بی‌اعتباری جهان مادی و اهمّیّت خلوت بر جلوت آشکارتر است. این شیوه‌ جهانی‌بینی مجرّد، در گذرگاه تاریخ قابل شناسایی است. در «زیست بوم» ایرانی- با حوادث پیچیده و روابط اجتماعی خاص- نوعی اندیشه‌ مجرّد باز تولید می‌شود که در قیاسی با نمونة‌ غربی آن‌ یعنی روایت ابن طفیل اندلسی، تفاوت‌هایی به چشم می‌خورد. در روایت اخیر جهان عین و ابژه نمود بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: حیّ بن‌یقظان؛ سلامان و ابسال؛ ابن‌سینا؛ جامی؛ ابن طفیل؛ قصّه؛ اندیشه‌های مجّرد

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

الف: کتابنامه

1- آبراهامیان،‌ یرواند، (1382)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه‌: کاظم فیروزمند و دیگران، تهران: نشر مرکز.

2- آریان پور، امیرحسین، (1393)، جامعه شناسی هنر، تهران: نشر گستره.

3- ایگلتون، تری، (1368)، پیش درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه‌: عبّاس مخبر، تهران: نشر مرکز.

4- _______ ، (1386)، ایده فرهنگ، ترجمة علی ادیب راد، تهران: حرفة نویسنده.

5- پورنامداریان، تقی، (1383)، رمز و داستان‌های رمزی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

6- ___­­­­­­_______ ، (1390)، عقل سرخ: شرح و تأویل داستان‌های رمزی سهروردی، تهران: سخن.

7- جامی، عبدالرّحمن، (1375)، مثنوی هفت اورنگ، به تصحیح و مقدّمة مدرّس ایرانی، تهران: مهتاب.

8- __________، (بی‌تا)، لوایح و لوامع به انضمام شرح رباعیّات در وحدت وجود، تهران: کتابخانة منوچهری.

9- زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1379)، با کاروان حله، تهران: سخن.

10- سجّادی، سیّد ضیاءالدّین، (1389)، حیّ بن‌یقظان و سلامان و ابسال، تهران: سروش.

11- فروزانفر، بدیع الزّمان، (1391)، زندۀ بیدار، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

12- فروغی، محمّدعلی، (1381)، سیر حکمت در اروپا، تهران: انتشارات زوّار.

13- کاسیرر، ارنست، (1367)، زبان اسطوره، ترجمه‌: محسن ثلانی، تهران: نشر نقره.

ب: مجلّات

14- دانش پژوه، محمّدتقی، حیّ بن‌یقظان ابن‌سینا، س 3. ش 7، مجلّة شهر.

15- پراپ، ولادیمیر، (1368)، ریخت شناسی قصّه‌های پریان، ترجمه: فریدون بدره‌ای. تهران: نشر توس.

ج: منبع خارجی

16. Plato, ion, trans. lane cooper, in Edith Hamilton and Huntingdon cairns (eds), The collected works of plato: including the Letters, Bollingen series 71 (Princeton, NJ: Princeton university press, 1989).