مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد

فصلنامه زبان و ادب فارسی

دوره 13، شماره 49، بهمن 1400، صفحه 165-194   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/farsij.2022.688473

نویسندگان

مهدی صادقی¹؛ محمود صادق زاده(نویسنده مسئول)²؛ دکترعزیزالله توکلی کافی‌آباد³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد،ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد ، ایران

³، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، ایران

چکیده

در این جستار به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و استشهادی به بررسی مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی یزد پرداخته می‌شود تا میزان موفقیت شاعران این خطه در پرورش مضامین تعلیمی در فرهنگ عاشورا مشخص شود. شاعران عاشورایی یزد با بهره‌گیری از دو مقولۀ دین، ادبیات تعلیمی و شگردهای ادبی به اهداف ایدئولوژیکی حماسۀ تراژیک عاشورا پرداخته‌اند. آن‌ها با آمیختن حماسه و عرفان و دادن چاشنی ادب تعلیمی به اشعار عاشورا به تبیین فضایل و رذایلی همچون: «اخلاق، رعایت ادب، حسد، وفاداری و...» در مکتب عاشورا پرداخته‌اند؛ اما شاهکار ممتاز بُعد تعلیمی اشعار عاشورایی این است که شاعر با اظهار اندوه از مصیبت‌های کربلا در محور افقی شعر، درون‌مایه‌های تعلیمی را در دودستۀ ارزش شناختی و انسان‌شناختی در محور عمودی شعر به مخاطب می‌آموزد. هدف از پژوهش بررسی شاخصه‌ها و مؤلفه‌های اندیشه‌های مضامین تعلیمی در اشعار عاشورایی است که به پشتوانۀ الگوسازی واقعۀ عاشورا، استناد به قرآن و احادیث، خلاقیت در لحظه و ایجاز کارکرد ادبیات تعلیمی را در اشعار عاشورایی بیان می‌کند. نتایج پژوهش نشان‌دهندۀ ترکیب آموزه‌های تعلیمی در قاب فلسفۀ عاشورا است تا بدین شیوه، اخلاق اسلامی و ارزش‌های انسانی را باروحیۀ حماسی نهادینه کند که این امر موجب تغییر و تحولاتی در ارزش‌ها و هنجارهای جامعه می‌گردد. همچنین آمیزش مضامین تعلیمی و حماسی در اشعار عاشورایی نوعی هم‌زبانی و هم‌فکری بین تعلیم و تربیت و فلسفۀ عاشورا برقرار می‌کند.

کلیدواژه‌ها

: اشعار عاشورایی یزد؛ مضامین تعلیمی؛ فضایل اخلاقی؛ رذایل اخلاقی

مراجع

منابع

قرآن کریم؛ ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای، 1386، قم: دانش.

پاینده، ابوالقاسم؛ (1367)، نهج‌الفصاحه، تهران: جاویدان.

رضی، ابوالحسن ‌محمد بن‌الحسین؛ (1385)، نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، تهران: وجدانی.

 ابن مسکویه؛ (1381)، تهذیب اخلاق، ترجمه و تصحیح دکتر علی‌اصغر حلبی، تهران: اساطیر.

این عربی، محمد بن علی؛ (1383)، ترجمه فتوحات مکیّه، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: مولی.

براتی پور، عباس؛ (1377)، در ساحل علقمه، تهران: معاونت فرهنگی بنیاد مستضعفان و جانبازان.

تجلیل، جلیل؛ ایرانمنش، زهرا؛ (1390)، آموزه‌های اخلاقی در متون روایی و غیر روایی، مجلۀ پژوهش‌نامۀ ادبیات تعلیمی، سال 3، شمارۀ 11، صص 28-1.

حسنی، احمد؛ (زمستان 1390)، اجتماعیات در ادب فارسی با نگاهی به سیر اندیشه و اعتقادات و اخلاقیات در ادب فارسی قرن ششم، نشریۀ دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه تبریز، دورۀ 64، شمارۀ 224، صص 86-63.

 حوزه هنری یزد؛ (1384)، باغ ارغوان (مجموعه اشعار عاشورایی یزد)، تهران: سوره مهر.

 دربندی، ملا آقا؛ (1384)، اسرارالشهاده، تهران: منشورات علمی.

 دوفوشه کور، شارل هانری؛ (1377)، اخلاقیات (مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سدۀ سوم تا هفتم هجری) ترجمۀ محمدعلی امیر معزی و عبدالمحمد روح‌بخشان. انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران.

رزمجو، حسین؛ (1370)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.

 رستگار، سید محمود؛ (1395)، دیوان ریاضی یزدی، یزد: آرتاکاوا.

رسولی، سید هاشم؛ (1379)، غررالحکم و درر الکلم، ج 2، تهران: فرهنگ اسلامی.

رضی، احمد؛ (پاییز 1391)، کارکردهای تعلیمی ادبیات فارسی، پژوهش‌نامۀ ادبیات تعلیمی، شمارۀ 15، دورۀ 4، صص 120-97

سجادی، سید ضیاءالدین؛ (1387)، مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف، تهران: سمت.

 شاهرخی، محمود؛ کاشانی، مشفق؛ (1372)، آیینۀ ایثار، قم: اسوه.

 شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ (1386)، زمینه‌های اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران.

 شمس‌الدین، محمدمهدی؛ (1417 ق)، واقعۀ کربلا فی الوجدان الشعبی، بیروت: الدولیه للدراسات والنشر.

صانعی، سید مهدی؛ (1380)، پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی، مشهد: سنا باد.

صدوق، محمد بن علی بن الحسین (ابن‌بابویه)؛ (1380)، عیون‌الاخبار، ترجمۀ علی‌اکبر غفاری و حمدرضا مستفید، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

صدیقی، سید رضا؛ (1379)، دیوان اشعار و نوحه‌های شاکر یزدی، یزد: گوناگون.

غزالی، محمد؛ (1374)، احیاء علوم‌الدین، ترجمۀ مویدالدین محمد خوارزمی، تهران: علمی و فرهنگی.

غزالی، محمد (1387)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوتم، تهران: علمی فرهنگی.

 فتوحی، عباس؛ (1373)، تذکرۀ شعرای یزد، یزد: موسسۀ انتشارات.

 فرشیدورد، خسرو؛ (1363)، دربارۀ ادبیات و نقد ادبی (ج اول)، تهران: امیرکبیر.

 قشیری، ابوالقاسم؛ (1388)، تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر، تهران: زوار.

کاشانی، عزالدین محمود‌بن‌علی؛ (1367)، مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: هما.

ماهرو زاده، طیبه؛ (1379)، فلسفۀ تربیتی کانت، تهران: سروش.

مایر، فردریک؛ (1374)، تاریخ اندیشه‌های تربیتی، ترجمۀ علی‌اصغر فیاض، تهران: سمت.

 مجاهدی، محمدعلی؛ (1379)، شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، قم: مرکز تحقیقاتی سپاه.

 محدثی، زهرا؛ (1388)، شعر آیینی و تأثیر انقلاب اسلامی بر آن، تهران: مجتمع عاشورا.

محدثی، جواد؛ (1388)، ادب آل الله (مباحثی پیرامون شعر شیعی و ادبیات آیینی)، قم: زائر.

محمدی، غلامرضا؛ (1373)، از عطش لبریز، یزد، نشر کمال.

مشرف، مریم؛ (1389)، جستارهایی در ادبیات تعلیمی، تهران: سخن.

 مطهری، مرتضی؛ (1375)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی؛ (1375)، حماسۀ حسینی، تهران: صدرا

معین، محمد؛ (1386)، فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.

نراقی، مهدی؛ (1389)، علم اخلاق اسلامی (ج اول)، ترجمۀ سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: حکمت.

نقیب‌زاده، میرعبدالحسین‌زاده؛ (1378)، نگاهی به فلسفۀ آموزش‌وپرورش، تهران: طهوری.

الهام‌بخش، سید محمود؛ احرامیان پور علیرضا؛ (1379)، حرف‌های ماندگار، یزد: آموزش‌وپرورش.

هولمز، رابرت. ال؛ (1382)، مبانی فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس.