تبیین تاریخی نقش وزارت اقتصاد در جنگ هشت ساله

رهیافتهای نوین در مدیریت جهادی و حکمرانی اسلامی

دوره 1، شماره 4، دی 1400، صفحه 94-120   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نوروز هاشم زهی^{* 1}؛ رسول یاحی²؛ سمیه هاشم زهی³

¹گروه علوم اجتماعی و ارتباطات، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²کارشناس ارشد مطالعات دفاعی و مجری طرح نقش دولت در دفاع مقدس، تهران، ایران

³گروه علوم پایه، واحد تهران شرق، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران یک مقطع برجسته در تاریخ معاصر است. در دفاع ایران در این هشت سال، سازمان‌های مختلف غیرنظامی نیز نقش‌آفرینی کرده‌اند. این مقاله به تحلیل عملکرد وزارت اقتصاد و دارایی در کمک و پشتیبانی از جنگ در مقطع تاریخی 1359 هجری شمسی تا سال 1367 پرداخته است. رویکرد اصلی پژوهش کیفی می‌باشد و داده‌ها با تکنیک اسنادی و فیش‌برداری از منابع دست اول و دوم جمع‌آوری شده است. نتایج نشان می‌دهد، وزارت اقتصاد و دارایی اقداماتی شامل، اعزام کارکنان به جبهه‌های جنگ، جمع‌آوری و اهداء کمک‌های نقدی، اعزام ماشین‌آلات و وسایل نقلیه اهدایی، اسکان موقت به جنگزدگان و پرداخت مستمری به مهاجرین جنگ تحمیلی انجام داده که از مهمترین گونه‌های عملکرد عمومی وزارت می‌باشد. کنترل قیمت‌ها در دوران جنگ، تشکیل ستاد بسیج اقتصادی، ایجاد اعتماد اقتصادی، نگهداری از بودجه جنگ، ایجاد نقدینگی، نظارت بر مالیات مستقیم و غیرمستقیم، نظارت بر سیاست‌های ارزی، افزایش رشد بهره‌وری تولید، کاهش رانت‌خواری، همکاری با بیمه ایران نیز از مهمترین گونه‌های عملکرد تخصصی این وزارتخانه بوده است. همچنین عملکرد ابزارهای پولی بانک مرکزی و آثار اقتصادی در دوران جنگ که شامل تحریم‌های اقتصادی و خسارات وارده می‌شود، در این مقاله مورد بحث قرار گرفته اند

کلیدواژه‌ها

جنگ تحمیلی؛ وزارت اقتصاد و دارایی؛ ستاد بسیج اقتصادی؛ اقتصادجنگی؛ تحریم اقتصادی

مراجع

• ادیبی سده، مهدی (1381) "جامعه­شناسی جنگ و نیروهای نظامی"، اصفهان: انتشارات سمت.
• بوتول، گاستون (1371) "جامعه­شناسی جنگ"، ترجمه هوشنگ فرخجسته، ناشر:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران .
• بیدگلی، سیدمحمود. قیصریان فرد، هادی (1398). تحلیل و ارزیابی پایان جنگ ایران و عراق. فصلنامه تحقیقات تاریخی و مطالعات آرشیوی، سال29، دفتر3.
• پسران، ابوالیلا (1400) "مبارزه ایران برای استقلال اقتصادی"، مقدمه فرشاد مؤمنی، ترجمه، زهرا عبدالمحمدی و مهسا کریمی، نشر نهادگرا. چاپ اول.
• پوراحمد، احمد (1377) ابعادجغرافیایی خسارت­های جنگ تحمیلی، نشریه پژوهش­های جغرافیایی.
• جعفری صمیمی، احمد. منفرد، مریم. حیدرزاده، ن گین (1393) .تأثیر نااطمینانی نرخ ارز بر واردات ایران، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره72.
• جمشیدی، فخری (1380) بیکاری و تبعات ناشی ازآن در میان مهاجران جنگ تحمیلی، مجله کار و جامعه، شماره41.
• حسنی صدرآبادی، محمدحسین (1384) اثرات کنترل عمومی قیمت­ها در اقتصاد ایران در طول جنگ تحمیلی، پژوهشنامه اقتصادی، دوره5، شماره2.
• خواجه سروی، غلامرضا. فرهادی، عباس (1397) مؤلفه­های اعتماد سیاسی در جمهوری اسلامی، فصلنامه جامعه­شناسی ایران، سال اول، شماره اول.
• دژپسند، فرهاد. رئوفی، حمیدرضا (1387) اقتصاد ایران در دوران جنگ تحمیلی، تهران،چاپ دوم، مرکز اسناد دفاع مقدس (مطالعات و تحقیقات جنگ).
• روابط عمومی وزارت امور اقتصادی و دارایی 1388 mefa.ir/portal
• روایت رفیق­دوست از پشتیبانی جنگ (وزیر وقت سپاه). خبرگزاری جمهوری اسلامی (1399) کد خبر 84048970
• روایت محسن رهامی (عضو کمیسیون برنامه و بودجه). سایت تاریخ ایرانی ( 1389) کد خبر 7118. برگرفته شده از tarikhirani.
• سایت تاریخ ایرانی tarikhirani (1389) کدخبر163.
• شیرزادی، رضا (1386) "بررسی اجمالی جنگ­های خلیج فارس"، تهران، انتشارات صریر.
• صادقی فسایی، سهیلا. عرفان‌منش، ایمان (1394) مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی؛ مورد مطالعه: تأثیرات مدرن‌شدن بر خانواده ایرانی. فصلنامه علمی- پژوهشی راهبرد فرهنگ. دوره8. شماره29.
• علایی، حسین (1399) بررسی نقش دولت جمهوری اسلامی ایران در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، فصلنامه مطالعات بین المللی، سال16، شماره4.
• غضنفری، کامران (1381) آمریکا و براندازی جمهوری اسلامی ایران، تهران، بسیج دانشجویی.
• فیروزنیا، قدیر.جاسمی، الهام.قرنی آرایی، بهروز (1395) تأثیر جنگ تحمیلی بر روند رشد و توسعه اقتصادی سکونتگاه­های روستایی، مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، سال یازدهم، شماره37.
• کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران از تاریخ 1367-1359. گردآوری و تنظیم دفتر تحقیقات اجتماعی وزارت ارشاد اسلامی.
• مجتهد، احمد (1388) بررسی ابزارها و سیاست­های پولی بانک مرکزی ایران، فصلنامه پول و اقتصاد، شماره1.
• مرکز اسناد انقلاب اسلامی (1397) کد خبر 3661.
• مصوبات هیآت وزیران 1360و 1359.
• مؤمنی، فرشاد (1399) سخنرانی اینستاگرامی.
• مؤمنی، فرشاد (1375) نگرشی کلی به مدیریت اقتصادی کشور در دوران جنگ تحمیلی، نامه مفید، شماره7.
• مؤمنی، فرشاد (1397) دهه شصت از نظر اقتصادی «دوران طلایی» بود، پایگاه خبری تحلیلی انصاف. http://www.ensafnews.com
• مؤمنی، فرشاد (1398) واقعیت­های اقتصاد جنگ از زبان دکتر فرشاد مؤمنی (به مناسبت سی امین سالگرد پذیرش قطعنامه 598): هیچ کوتاهی در پشتیبانی جنگ صورت نگرفت .برگرفته از مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد.
• میلوارد، آلن اس (1375) "جنگ اقتصاد و جامعه"، ترجمه سید حسین میرجلیلی، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه امام حسین (ع).
• نعمتی، یعقوب. نعمتی. لیلا (1393) شناخت ماهیت تحریم اقتصادی با نگاهی به تحریم­های یکجانبه آمریکا علیه ایران در دوران جنگ تحمیلی، پژوهشنامه دفاع مقدس، سال سوم، شماره11.
• سیا (2012) ایران و عراق: مقایسه دو اقتصاد خسته از جنگ، 1 نوامبر
• 30 ژوئیه 2012
• ایران و عراق: تراز اقتصادی، گزارش محرمانه، 3 ژوئن 1986، 22 مارس 2011، اداره اطلاعات، 7