اسطورۀ باروری و اشارات اسطوره‌ای در کلیدر

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 15، شماره 42، اسفند 1397، صفحه 1-22   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

آرش مشفقی^{* 1}؛ حبیب حسن نژاد²

¹گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.

چکیده

چکیده
         الگوی باروری از الگوهای تکرار شونده و اساسی در اسطوره‌های جهان است که روایتگر داستان عشق ایزدبانوی آب (عشق و باروری) به خدای گیاهی و به دنبال آن، مرگ و باززایی خدای گیاهی است. به باور جرج فریزر (George Frazer)، این الگوی مشترک که مظهر رویش هر سالۀ گیاهان در بهار، پژمردگی در خشکسالی تابستان و رستاخیز دوبارۀ آن‌هاست، به صور گوناگون در متون اسطوره‌ای و حماسی تبلور می‌یابد. کلیدر، رمان حماسه و عشق، اثر محمود دولت آبادی، یکی از آثار برتر ادبیّات داستانی است که در زیر ساخت خود، روایت‌گر اسطورۀ باروری است که بر چهار کنش عصیان، مرگ، باروری و باززایی استوار است. شخصیّت‌های نامیرای کلیدر همچون قهرمانان اسطوره‌ای ـ حماسی نظیر اوزیریس، آتیس و سیاوش، خدایان ستم را به مبارزه می‌طلبند ، آگاهانه و بر سرِ آرمان به پیشواز مرگ می‌روند، می‌میرند و بار دیگر به زندگی برمی‌گردند، اندیشه و افکار جامعه را متحوّل می‌سازند وخون خیزش و قیام را در رگ‌های جامعه به جوش می‌آورند و زایش و رویشی دوباره را رقم می‌زنند. علاوه بر این، نویسنده در این اثر اشارات بینامتنی به اسطورۀ قربانی داشته که به شکل کهن الگوی فرزندکشی، برادرکشی و جوان کشی نمود یافته است؛ اساسی‌ترین اسطوره‌ای که قوام بخش اسطورۀ باروری به شمار می‌رود. همچنین به تقابل نیروی خیر و شرّ یا ثنویّت، مهم‌ّترین ویژگی اسطوره‌های ایرانی پرداخته؛ و از مکان اسطوره‌ای چاه که طبعاً دارای پیشینه‌ای کهن است، به سود ادبیّات نوین و متناسب با زمان حال در رمان بهره می‌جوید.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: اسطوره؛ باروری؛ قربانی؛ کهن الگو؛ کلیدر؛ محمود دولت‌آبادی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

• اسحاقیان، جواد، (1383)، کلیدر، رمان حماسه و عشق، تهران، گل آذین.
• الیاده، میرچا، (1372)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمۀ جلال ستّاری، تهران، سروش.
• ایونس، ورونیکا، (1375)، اساطیر مصر، ترجمۀ باجلان فرّخی، تهران، اساطیر.
• بهار، مهرداد، (1384)، از اسطوره تا تاریخ، تهران، چشمه.
• پورداود، ابراهیم، (1305)،گات ها، بمبئی، نشر انجمن زرتشتیان ایرانی.
• چهل تن، امیرحسین؛ فریدون، فریاد، (1368)، ما نیز مردمی هستیم، تهران، نشر پارسی.
• رید، هربرت، (1385)، آنارشیسم، سیاست شاعرانه، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران، اختران.
• دولت آبادی، محمود، (1386)، کلیدر، تهران، فرهنگ معاصر.
• شریعتی، علی، (1387)، حسین وارث آدم، تهران، قلم.
• صنعتی، محمد، (1382)، تحلیل های روان شناختی در هنر و ادبیّات، تهران، مرکز.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1391)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ چهارم.
• فریزر،جیمز، (1396)، شاخۀ زرّین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران، آگاه، چاپ دهم.

13- کامو، آلبر، (1387)، عصیانگر، ترجمۀ مهستی بحرینی، تهران، نیلوفر.

14- کمبل، جوزف، (1377)، قدرت اسطوره، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران، مرکز.

15- کوپ، لارنس، (1390)، اسطوره، ترجمۀ محمّد دهقانی، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ دوم.

16- کویاجی، جهانگیر کوورجی، (1388)، بنیادهای اسطوره و حماسۀ ایران، گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه، تهران، آگه.

17- میرعابدینی، حسن ، (1377)، صد سال داستان نویسی در ایران، تهران، چشمه.

18- هاشمیان، لیلا و پیمان دهقان پور، (1389)، « بازتاب اسطورۀ هابیل و قابیل در برخی از رمان‌های ادبیّات ایران و جهان»، فصلنامۀ ادبیّات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب،سال 6، شمارۀ 21.

19- هنری هوک، ساموئل، (1381)، اساطیر خاورمیانه، ترجمۀ علی اصغر بهرامی و فرنگیس مزدا پور، تهران، روشنگران و مطالعات زنان .