نقد اوضاع سیاسی و اجتماعی در اشعار خاقانی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 15، شماره 42، اسفند 1397، صفحه 181-200   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ربابه مصباح زالی¹؛ جلیل امیر پور داریانی^{* 2}

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیّات فارسی واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر – ایران

²گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر – ایران.

چکیده

چکیده
          با سیر در دنیای شعر خاقانی به فراز و نشیب‌های سیاسی و اجتماعی بر می‌خوریم که در جای جای دیوان او مجال ظهور یافته است. او در قصاید دراز دامن خود، اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه را با زبان و شیوه‌ای که خاص خود اوست به رشته تحریر کشیده است. اشارات سیاسی، وقایع و حوادث اجتماعی و آداب و رسوم مردم و درباریان در قالب مدایح و مراثی حکایت از شرایط و اوضاع سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر دارد. دغدغه‌های اجتماعی شاعر و درهم تنیدگی آن با اوضاع سیاسی تا به حدّی است که تفکیک آن در قصاید خاقانی دشوار و حتّی گاهی ناممکن می‌نماید. شعر خاقانی آیینة تمام نمایی است که می‌توان چهرة اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر شاعر را در آن به تماشا نشست و حقایقی مستند از این شرایط پراکنده در دیوان او را برای آگاهی آیندگان شیرازه بست. در این مقاله بر آنیم تا زوایای مختلف شعر او را از این منظر در معرض دید پژوهشگران قرار دهیم. با مطالعۀ شعر خاقانی رویدادهای مهمّ روزگارش را هم در می‌یابیم. اوضاع سیاسی مانند جنگ‌های زمان شاعر و پیروزی‌های درخشان ایرانیان در آن زمان. فرهنگ رایج در دربار، روابط متقابل شاعران و شاهان، نگرش حکومت نسبت به رعیّت، و ستایش شاعر از عمران و آبادی و کوشش فرمان روایان همه در شعر خاقانی نمود دارد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: خاقانی؛ اوضاع سیاسی و اجتماعی؛ قصاید

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

• احمد سلطانی، منیره، (1370)، قصیدة فنی، تهران، سازمان انتشارات کیهان.
• امامی، نصرالله، (1375)، ارمغان صبح، تهران ، انتشارات خیِام، چاپ اوّل.
• پور ممتاز، علیرضا، (1372)، فرهنگ جامع چاپ و نشر، تهران ،ج اوّل، مؤسّسة نمایشگاه فرهنگی.
• حافظ، شمس‌الدّین محمْد، (1374)، دیوان، به تصحیح دکتر قاسم غنی و محمّد قزوینی، به کوشش عبدالکریم جزیره‌دار، انتشارات اساطیر، چاپ پنجم.
• خاقانی، افضل‌الدین، (1333)، منشآت خاقانی، به تصحیح و تحشیه محمّد روشن، انتشارات دانشگاه تهران.
• ـــــــــــــــــ ، (1393)، دیوان خاقانی، دو جلد ویراسته دکتر میرجلال‌الدّین کزازی، انتشارات نشر مرکز، چاپ سوم.
• راوندی، محمّد بن علی، (1384)، راحة‌الصّدور و آیة‌السّرور، به سعی و تصحیح محمّد اقبال، تهران، انتشارات اساطیر.
• رزمجو، حسین، (1385)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد، انتشارت دانشگاه فردوسی.
• زرّین‌کوب، عبدالحسین، (1370)، با کاروان حلّه، تهران، انتشارات علمی، چاپ ششم.
• ـــــــــــــــــــــ ، (1382)، نقد ادبی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
• شیرازی، مؤید، (1372)، شعر خاقانی، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز، چاپ اوّل.
• صفا، ذبیح الله، (1374)، تاریخ ادبیّات ایران، تهران، ج 1، انتشارات ققنوس، چاپ سیزدهم.
• علیزاده، جمشید، (1377)، ساغری در میان سنگستان، تهران، نشر مرکز، چاپ اوّل.
• کندلی هرلیچی، غفار، (1374)، خاقانی شروانی و حیات، زمان و محیط او، ترجمة میرهدایت حصاری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
• مستوفی، حمدالله، (1364)، تاریخ گزیدة، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوائی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
• معدن‌کن، معصومه، (1384)، بساط قلندر، تبریز، انتشارات آیدین، چاپ اوّل.
• معین، محمّد، (1375)، فرهنگ فارسی معین، تهران، ج 2، انتشارات امیرکبیر، چاپ نهم.