کاوش داستان «بر دار کردن حسنک وزیر» برپایۀ گفتمان کُنِشی گِرمَس

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 50، دی 1400، صفحه 135-151   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2022.688637

نویسندگان

لیلا رحمتیان¹؛ عبدالرضا نادری فر^{* 2}

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

²استادیار گروه زبان وادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

بیهقی تصویر شگرفی از داستانِ روایی را در دلِ تاریخِ عصر غزنوی با بهره‌مندی از صحنه‌های واقعی بارها ایجاد کرده‌است. بازخوانی‌های گفتمانی این روایت ها می‌تواند با نشانه- معناشناسی گفتمانِ روایی که منجر به دریافت عوامل گفتمانی در نظریۀ گرمس می‌شود، همسو باشد و به درک درست از ژانرهای ادبی متکی بر زیبایی‌شناسی در بستر روایت ‌انجامد. در گفتمان گرمسی برای پی بردن به چرایی چند چیز مشترک می‌توان تنها به سازماندهیِ عوامل دخیل در یکی از آنها پرداخت و جزء را نمایندۀ یک کل قرار داد، بررسی یکی از روایت‌ها و استفاده از نشانه‌های دقیق ایجادشده توسط بیهقی باعث آشکار شدنِ گفتمان‌های کُنِشی است که در ورای نشانه‌ها نهفته است؛ در این جستار برآنیم تا در گسترۀ پژوهش‌های کتابخانه‌ای و با رویکردی توصیفی- تحلیلی «بردار کردن حسنک وزیر» را به روایت بیهقی بررسی کرده و عوامل گفتمان‌های کُنِشی موجود در روایت را، استخراج و تحلیل کردیم. تاریخ بیهقی مؤلفه‌های نظام‌های گفتمانی را که مربوط به علم نوین ادبیات است را دارد و با ایجاد رابطه‌ای بین رو ساخت و درک معناهای ژرف ساختِ زبانی در این جریان تاریخی، نشانه‌هایی را که مرزهای معنایی‌ متفاوت را برای کنشگر اصلی حاصل کرده و راه درک گفتمان کنشی گرمسی را در بازخوانی‌‌های نوین نقد ادبی برای خواننده ایجاد می‌کند. و نشان می‌دهد که متون ادبیات کلاسیک و نوشته‌های تاریخی ایران ‌زمین پهنۀ مناسبی برای مطالعات نشانه‌- معناشناسی و گفتمان هستند.

کلیدواژه‌ها

نشانه- معناشناسی؛ گفتمان کنشیِ گرمسی؛ حسنک وزیر؛ بیهقی

مراجع

کتاب‌ها

احمدی، بابک (1378) ساختار و تاویل متن، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.

ایگلتون، تری (1380) پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، چاپ دوم، تهران: مرکز.

بیهقی، ابوالفضل محمّدبن حسین (1388) تاریخ بیهقی، مقدمه و تصحیح و تعلیقات وتوضیحات و فهرست‌ها محمّدجعفر یاحقی، مهدی سیّدی، چاپ اول، 2 جلد، تهران: سخن.

داد، سیما (1392) فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ ششم، تهران: مروارید.

شعیری، حمیدرضا (1392) نشانه- معناشناسی دیداری: نظریه و تحلیل گفتمان هنری، چاپ اول، تهران: سخن.

شعیری، حمیدرضا (1395) نشانه‌- معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تربیت مدرس مرکز نشر آثارعلمی.

شعیری، حمیدرضا (1392) تجزیه و تحلیل نشانه‌ـ معناشناسی گفتمان، چاپ سوم، تهران: سمت.

ضمیران، محمد (1382) درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر، چاپ اول، تهران: قصه.

لچت، جان (1378) پنجاه متفکر بزرگ معاصر، از ساختارگرایی تا پسامدرنیته، ترجمۀ محسن حکیمی، چاپ دوم، تهران: خجسته.

مقالات

بهنام، مینا (1389) ریخت‌شناسی داستان حسنک وزیر به روایت بیهقی، پژوهش‌های ادب عرفانی، سال چهارم، شمارۀ 13، صص 131-149.

دلاویز، مسعود (1393) تحلیل ساختاری داستان حسنک وزیر، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، دورۀ 28، شمارۀ 111، صص 22-25.

رسولی، حجت و عباسی، علی (1387) کارکرد روایت در «ذکر بر دار کردن حسنک وزیر» از تاریخ بیهقی، پژوهش ادبیات معاصر جهان، سال چهاردهم، شمارۀ 45، صص 81-98.

زیرک، سیما (1395) نشانه- معناشناسی عاطفی گسست و انسداد گفتمانی در داستان حسنک وزیر، نقد و نظریۀ ادبی، سال اول، شمارۀ 1، صص 61-78.

شعیری، حمیدرضا (1388) مبانی نظری تحلیل گفتمان رویکرد نشانه‌ـ معناشناختی، پژوهش‌نامه فرهنگستان هنر، سال چهارم، شماره 12، صص 54- 72.

قدسی، محمد طایر (1385) سیمای حسنک وزیر در تاریخ بیهقی، حافظ، سال سوم، شمارۀ30، صص 71- 73.

عباسی، علی و یارمند، هانیه (1389) عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه- معناشناسی ماهی سیاه کوچولو، پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، جستارهای زبانی، سال دوم، شمارۀ 3، صص 147- 172.

پایان نامه‌ها

خراسانی، فهیمه (1389) بررسی ساختار روایی داستان سیاوش بر پایه نظریه نشانه‌ـ معناشناسی روایی گرمَس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. استاد راهنما خلیل پروینی. دانشگاه تربیت مدرس.