بررسی و مقایسه لذّت و شادی از منظر ابن سینا، مولوی و حافظ

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 50، دی 1400، صفحه 177-195   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.688638

نویسندگان

مسعود پرتوی نژاد فومنی¹؛ محمدرضا شاد منامن^{* 2}؛ علی رضا نیکویی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی گرایش ادبیات غنایی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

این مقاله برآن است که لذت و شادی را از منظر نمط هشتم اشارات و تنبیهات ابن سینا، دانشمند بزرگ ایران اسلامی و جهان (علم، فلسفه و منطق، طب و حکمت). با اشعار مولوی شاعر بزرگ ایران و دنیا به عنوان یک عالم عارف و اندبشمند متفکر در اندیشۀ اسلامی و حافظ، شاعر و غزل­سرای بزرگ قرن هشتم بررسی و مقایسه نماید. با عنایت به اهمیت مسئله و تأثیر هر سه اندیشمند در بحث علم، فلسفه و عرفان اسلامی تحقیق در این مورد ضروری می­نمود. با این فرضیه که زبان عرفان ابن سینا در نمط هشتم با زبان مولوی در دیوان شمس و مثنوی و غزلیات حافظ در دیوانش مشابهت معناداری دارد به این سؤال مهم پاسخ می­ دهیم که آیا زبان مولوی و حافظ در اشعارشان با ابن سینا دربارۀ لذت و شادی چگونه است؟ ما با آوردن مستندات به روش تحلیلی-توصیفی از نمط هشتم اشارات و تنبیهات ابن سینا و اشعار مولوی در دیوان شمس و مثنوی و غزلیاتی از دیوان حافظ به این نتیجه رسیدیم که اشعار مولوی در دو اثر بزرگ فوق‌الذکر و غزلیات حافظ با مفاهیم نمط هشتم اشارات و تنبیهات در مورد لذت و شادی و مترادفات آن تشابه معناداری دارد.

کلیدواژه‌ها

لذت؛ شادی؛ ابن سینا؛ مولوی؛ حافظ

مراجع

کتاب‌ها

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

آیزنک، مابل (1375) روان شناسی شادی، ترجمۀ مهرداد فیروز بخت و خشایار بیگی، تهران: نشر بدر.

ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی (1368) اشارات و تنبیهات، تصحیح دکتر حسن ملکشاهی، تهران: انتشارات سروش.

بهادری‌نژاد، محمدعلی (1374) شادی و زندگی، تهران: نشر دایره. ثمالی، سپیده (1380) جشن و شادی در منش ایرانی، به کوشش رضا مرادی غیاث‌آبادی، تهران: نشر نوید.

جامی، نورالدین عبدالرحمن بن احمد بن محمد (1375) تحفه‌الابرار، تصحیح دکتر سید محمدباقر کمال الدینی، تهران: نشر کمالی.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1358) دیوان، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران: نشر بنیاد فرهنگ ایران.

سعدی، مشرف الدین مصلح بن عبدالله شیرازی (1386) بوستان، به کوشش تورج عقدایی و محمدرضا برزگر خالقی، تهران: انتشارات زوار.

سهروردی، شهاب‌الدین (1373) مجموعه مصنفات، تصحیح و مقدمه سیدحسن نصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

شمس تبریزی، محمد بن علی بن ملک داد تبریزی (1387) غزلیات شمس، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی تهران: انتشارات سخن.

عطار، فریدالدین ابوحامد محمد (1379) دیوان غرلیات، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران.

عطاری کرمانی، عباس (1387) دیوان کامل و جامع هدیه حافظ، تهران: نشر آسیم.

عین‌القضات همدانی، عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی (1362) نامه‌های عین‌القضات، به اهتمام علی نقی منزوی، تهران: چاپ بنیاد فرهنگ ایران.

قمی، شیخ عباس (1389) مفاتیح‌الجنان، تهران: انتشارات پیام آزادی.

مجلسی، علامه محمدباقر (1372) بحارالانوار، تهران: انتشارات اسلامیه. معین، محمد (1386) فرهنگ‌نامه، تهران: نشر نوید.

موحد، محمدعلی (1375) شمس تبریزی، تهران: طرح نو.

مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی (1378) مثنوی، دفتر اول، شرح کریم زمانی، تهران: انتشارات اطلاعات.

مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی (1363) کلیات شمس، با مقدمه بدیع‌الزمان فروزانفر، جزء اول تا ششم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

ولایتی، علی اکبر و محمدی، سجاد (1392) ابن سینا، تهران: ناشر امیرکبیر.

مقالات

باقری خلیلی، علی اکبر (1386) شادی در فرهنگ و ادب ایرانی، فصل نامه مطالعات ملی، شمارۀ دو، صص 53-80.

آسیابادی، علی محمد و علیپور، زهرا (1388) شادی و خوشدلی نزد شمس، پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارۀ سیزدهم، صص 125 -148.

خادمی، عین‌الله (1389) جستاری دربارۀ چیستی لذت از منظر ابن سینا، مجلۀ فلسفه و کلام اسلام، شمارۀ یک، صص 29-50.