بررسی ساختار روایی منظومۀ عاشقانۀ «نل و دمن» فیضی دکنی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 50، دی 1400، صفحه 323-342   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1936855.2317

نویسندگان

شهربانو بابایی¹؛ ناهید اکبری^{* 2}؛ رضا فرصتی جویباری²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.

چکیده

در ادبیات فارسی برای هر اثر پیکره و بافتی وجود دارد به ویژه در ادبیات داستانی و منظومه‌ها، چه غنایی و چه حماسی یا تعلیمی و عرفانی، سرایندگان منظومه‌ها، داستان را برابر آن پیکره و ساختار نقل کرده‌اند. نمای بیرونی و درونی منظومه‌ها که می‌توان از آن‌ها با عنوان ساختار و بافت داستان یاد کرد برابر با ذوق هنری سراینده متفاوت است به ویژه در بافت منظومه که روابط اجزاء را تنظیم می‌نماید؛ توانایی و هنر سراینده نمایان می‌گردد. البته نوع ادبی اثر نیز در ساختار درونی اثر که از آن با عنوان «بافت» یاد کردیم تأثیر دارد. برای نمونه بافت شاهنامه فردوسی با خسرو و شیرین نظامی و یا منطق­ الطّیر عطّار متفاوت است اگرچه ممکن است ساختار مقدمه و مؤخّره یا آغازبندی و خاتمه ­سرایی آنها تا حدودی یکسان باشد. در این گفتار نویسندگان می‌کوشند با روش (توصیفی- تحلیلی) نمایۀ بیرونی و بافت درونی داستان عاشقانۀ «نل و دمن» فیضی دکنی را بررسی کنند.

کلیدواژه‌ها

ساختار روایی؛ نظیره سرایی؛ نل و دمن؛ لیلی و مجنون؛ فیضی دکنی

مراجع

کتاب‌ها

قرآن مجید. اطعمه، بسحاق (1971) دیوان، تاجیکستان: دانش.

ایبرمز، ام. اچ (1387) فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمة سعید سبزیان، تهران: رهنما.

باباصفری، علی اصغر (1392) فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

حافظ، شمس‌الدین محمد (1358) دیوان، به کوشش پرویز ناتل خانلری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ذوالفقاری، حسن (1394) یکصد منظومۀ عاشقانه فارسی، تهران: چرخ.

ذوالفقاری، حسن (1397) ادبیات داستانی عامه، تهران: خاموش.

سعدی، مصلح الدین (1389) بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.

صفا، ذبیح الله (1374) تاریخ ادبیات ایران، جلد1، تهران: ققنوس.

فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، دفتر دوم، به کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.

فروزانفر، بدیع الزمان (1361) احادیث مثنوی، تهران: امیرکبیر.

فیضی دکنی، ابوالفیض (1362) دیوان، به همت حسین آهی، تهران: فروغی.

فیضی دکنی، ابوالفیض (1382) نل و دمن، با مقدمة سیّد علی آل داوود، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

معین، محمّد (1357) فرهنگ معین، جلد 3، تهران: امیرکبیر.

مکاریک، ایرنا ریما (1393) دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

موسوی گرمارودی، سیدعلی (1384) ترجمۀ قرآن کریم، تهران: قدیانی.

میرصادقی، میمنت (1373) واژه‌نامۀ هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.

نظامی گنجه‌ای، الیاس (1369) لیلی و مجنون، تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه.

نظامی گنجه‌ای، الیاس (1376) خسرو و شیرین، تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه.

همایی، جلال‌الدین (1361) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: توس.

مقالات

اورک مورد غفاری، پریسا (1393) مقایسۀ ساختاری داستان خسرو و شیرین نظامی با شمس و قمر خواجه مسعود قمی، پژوهشنامۀ ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارۀ 23، صص 47-66.

ذاکری، احمد و محمّدی فرهاد (1391) بررسی آغازبندی ده منظومۀ حماسی، فصل‌نامۀ علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، شمارۀ 13، صص 219-231.

رضایی اردکانی، فضل‌الله (1387) نقد تحلیلی تطبیقی منظومۀ «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون» نظام گنجوی، پژوهشنامۀ ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، شمارۀ 11، صص 87-112.

سنچولی، احمد (1394) بررسی ساختار داستان غنایی- حماسی زال و رودابه (با تکیه بر جنبه‌های غنایی آن)، پژوهشنامۀ ادب غنایی، شمارۀ 24، صص 189-210.

شیخ حسینی، زینب و مشهدی، محمدامیر(1397) تحلیل عناصر داستان در منظومه‌های خسرو و شیرین نظامی و شیرین و خسرو هاتفی، دو فصلنامه علوم ادبی، شمارۀ 13، صص 63-91.

پایان‌نامه

ذاکری، احمد، علیانی، فرانک (1385) آغازبندی منظومه‌های فارسی، پایان‌نامه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج.