جامه ها در جامۀ صورخیال در غزل حافظ

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

دوره 13، شماره 50، دی 1400، صفحه 343-364   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/dk.2021.1934531.2301

نویسندگان

فرشته اصغری¹؛ احمد ذاکری^{* 2}

¹دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

یکی از مصادیق مهم و غنی و هم­چنین بسیار معنادار در غزلیات حافظ، کاربرد فرهنگ پوشینه­ ها می تواند باشد که حافظ به گونه ­ای خلاقانه آن­ها را به کار می ­برد. این کارکردها به شکل تشبیه و استعاره که برخواسته از دامن تشبیه است خود را نمایان می سازد و گاه هم به شکل کنایه و مجاز نمود پیدا می­ کند. کارکرد اصلی حافظ برای بیان معانی زیبا و عمیق عرفانی است. در این گفتار نویسندگان بر آن هستند که نمونه ­هایی از کاربرد تشبیه و استعاره را که در هم تنیده­ اند در غزلیات حافظ بنمایانند و به خیال­ پردازی شاعرانه حافظ در الفاظ، تشبیهات خیال­ برانگیز شعر از کلمات و اصطلاحات مربوط به پوشینه­ ها برای بیان اندیشه حافظ پرداخته شده است. به درستی که حافظ در استفاده از عناصر صورخیال، و آرایش کلام با صنایع معنوی کار را به حدّ اعجاز رسانده است و این هنرنمایی، کار هر کسی نیست. پیداست که تحقیق  در این گفتار با بهره گرفتن از روش( توصیفی- تحلیلی) که زیر مجموعۀ روش کتابخانه ­ای است حاصل می­ شود.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ پوشینه ها؛ تشبیه؛ استعاره؛ غزل

مراجع

کتاب‌ها

قرآن کریم (1361) ترجمۀ الهی قمشه ای.

ابن‌بطوطه‌ (1376) سفرنامۀ ابن‌بطوطه‌، ترجمۀ محمدعلی‌ موحد، چاپ ششم، تهران: نشر آگاه.

اشرف‌زاده، رضا (1386) فرهنگ بازیافته‌های ادبى از متون پیشین، جلد اول، مشهد: سخن گستر.

انوری، حسن (1381) فرهنگ بزرگ سخن، جلد دوم، تهران: سخن.

برزگر خالقی، محمدرضا (1382) شاخ نبات حافظ، تهران: زوار.

خرمشاهی، بهاءالدین (1397) حافظ‌ نامه، چاپ بیست و سوم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

دُزی‌، راینهارت‌ پیتر آن‌ (1396) فرهنگ‌ البسۀ مسلمانان‌، ترجمۀ حسینعلی‌ هروی‌، چاپ ششم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران‌‌.

دشتی، علی (1362) سیری در دیوان شمس، چاپ هفتم، تهران: انتشارات جاویدان.

دهخدا، علی اکبر (1377) لغت نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رجایی، محمد خلیل(1392) معالم‌البلاغه در علم معانی، بیان و بدیع، چاپ چهارم، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

شفیعی کدکنی، محمدرضا (1388) صورخیال در شعر فارسی، چاپ سیزدهم، تهران:آگاه.

شمیسا، سیروس (1370) سیر غزل در شعر فارسی، تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس (1393) بیان، تهران: میترا.

صفا، ذبیح‌اله (1389) تاریخ ادبیات ایران، جلددوم، چاپ بیستم، تهران: فردوس.

غیبی، مهرآسا (1384) تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، تهران: هیرمند.

معین، محمد (1363) فرهنگ فارسی معین، چاپ سوم، تهران: زرین.

معین، محمد (1363) فرهنگ فارسی، چاپ ششم، تهران: امیر کبیر.

همایی، جلال‌الدین (1389) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.

مقالات

زارعی، اسدالله (1392) بازتاب فرهنگ پوشاک و لباس در ادبیات ایران، فصلنامۀ هنر علم و فرهنگ، شماره 1، صص 63-72.

فرشیدورد، خسرو (1354) ساختمان تشبیه و استعاره در شعر حافظ، نشریۀ خرد و کوشش، شمارۀ 118 ، صص 35-72.