روایت‌شناسی منظومۀ «سام و بهرام» فیاض لاهیجی براساس الگوی گرماس

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 43، خرداد 1398، صفحه 151-170   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

هاله اژدرنژاد¹؛ احمدرضا یلمه‌ها^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، دهاقان، ایران.

چکیده

چکیده
گرماس از نظریّه‌پردازان مطرح در زمینة روایت‌شناسی است. وی به منظور بررسی انواع مختلف روایت، با ارائة الگوهای معیّن و ثابت، تلاش‌های فراوانی انجام داد و روایت‌شناسی را بر پایۀ ریخت‌شناسی حکایت پراپ استوار کرد. گرماس از دامنۀ مطالعات پراپ فراتر رفت و الگوی کنشی، مربّع معناشناسی و زنجیره‌های روایی خود را به گونه‎ای طرّاحی نمود که بر تمام روایت‌ها منطبق باشد. در این پژوهش سعی بر آن است، که ساختار منظومۀ «سام و بهرام» اثر فیّاض لاهیجی براساس الگوی گرماس بررسی شود، تا ضمن مشخّص نمودن الگوی کنشی، کنشگران و نظام روایی، زنجیرۀ سه‏گانۀ روایی و مربّع معناشناسی این منظومه هم تحلیل شود. نتیجۀ این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی و بر اساس مطالعات کتابخانه‎ای انجام شده، بیانگر این است که داستان «سام و بهرام» از انسجام روایی خاصّی برخوردار و از منظر تقابل‌های دوگانه، زنجیره های روایی سه‎گانه و مربّع معناشناسی قابل بررسی است. همچنین این منظومه از الگوی ساختاری و روایی کاملی برخوردار است و در قالب نظریّه‌ ساختارگرایانه و معناشناسانۀ گرماس قابل بررسی است.  

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: روایت‌شناسی؛ گرماس؛ سام و بهرام؛ فیّاض لاهیجی؛ الگوی کنشی؛ مربّع معناشناسی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

• آدام، ژان میشل و فرانسواز رواز، (1383)، تحلیل انواع داستان، ترجمة آذین حسین‎زاده و کتایون شهپرراد، تهران، قطره.
• آستین، آلن، (1386)، نشانه‎شناسی متن و اجرای تئاتری، تهران، شرکت انتشارات سورۀ مهر.
• احمدی، بابک، (1372)، ساختار و تأویل متن، جلد دوم، تهران، مرکز، چاپ دوم.
• اخوّت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان، فردا.
• اسکولز، رابرت، (1383)، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیّات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران، آگاه، چاپ دوم.
• اسماعیل آذر، امیر، (1393)، الهی‎‎نامه عطّار در نظریّه نشانه- معناشناسی آلژیر گرماس و شکل‎شناسی ژرار ژنت، به اهتمام ویدا آزاد، تهران، سخن.
• ایگلتون، تری، (1383)، پیش درآمدی بر نظریّۀ ادبی، ترجمۀ عبّاس مخبر، تهران، مرکز.
• برتنز، یوهانس ویلهلم، (1382)، نظریّۀ ادبی، ترجمۀ فرزان سجودی، تهران، آهنگ دیگر.
• شعیری، حمیدرضا، (1381)، مبانی معناشناسی نوین، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
• شمیسا، سیروس، (1381)، شاهد بازی در ادبیّات فارسی، تهران، فردوس.
• عبّاسی، علی، (1385)، پژوهشی بر عنصر پیرنگ، پژوهش‌نامۀ دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه تهران. پاییز، شماره 33، صص103-85.
• عبّاسی، علی و علی کریمی فیروزجائی، (1391)، کارکرد روائی فراراوی در داستان حضرت آدم، مطالعات قرآن و حدیث، پاییز و زمستان، دورۀ 6، شمارۀ 1 (پیاپی 11)، صص159-185.
• فیاض لاهیجی، عبدالرّزاق بن علی، (1388)، سام و بهرام، تصحیح عبدالحسین نوایی و الهام ملک‎زاده، تهران، لوح محفوظ.
• گرین، کیت و جیل لبیهان، (1383)، درسنامۀ نظریّه و نقد ادبی، ویرایش دکتر پاینده، تهران، روزنگار، چاپ اول.
• مرکز پژوهشی دائره‎المعارف علوم انسانی اسلامی، (1389)، فرهنگ اعلام علوم عقلی اسلامی، قم، مؤسّسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
• مکاریک، ایرنا ریما، (1384)، دانشنامۀ نظریـّه ادبـی معاصر، ترجمـۀ مهـران مهـاجر و محمـّد نبـوی، تهران، آگه.
• نبی‎لو چهرقانی، علیرضا، (1389)، روایت‎شناسیِ داستان بوم و زاغ در کلیله و دمنه، مجلّۀ ادب پژوهشی. دورۀ چهارم، شمارة چهاردهم، زمستان، صص27-7.
• والاس، مارتین، (1382)، نظریّه‌های روایت، ترجمۀ محمّد شهبا، تهران، هرمس.