کاربرد اغراض علم معانی در پیام‌های تربیتی در لیلی و مجنون نظامی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 44، شهریور 1398، صفحه 63-90   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

ناصر ناصری^*

گروه زبان و ادبیات، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.

چکیده

چکیده
حکیم نظامی شاعر قرن ششم به علّت شناخت عمیق و دقیق وی از ناملایمات اوضاع و احوال عصر خود و نیز آشنایی با روش و منش پادشاهان و رعیّت، خود را متعهّد می‌داند به عنوان یک مصلح اجتماعی، با در نظر گرفتن دنیا و آخرت، عموم مردم را از زمامداران گرفته تا رعیّت، امر به فضایل و نهی از رذایل کند تا جامعه‌ای ایده‌آل و خدا پسندانه فراهم آورد. بنابر این برای رسیدن به مقام انسانیّت، معجونی از معانی معرفت الهی، مسایل دینی، خردورزی و عدالت پروری و نوعدوستی فراهم می‌سازد، تا تمام امراض جامعة آلوده و نابسامان را مداوا بخشد. به همین منظور هرچند در منظومه‌های خود به موضوعات عرفانی، داستان‌های عاشقانه، تاریخی و حماسی پرداخته است. امّا بُن مایه و زیر ساخت همة منظومه‌هایش- که هدف غایی نظامی است- بیان جنبه‌های تعلیمی و اخلاقی برای حاکمان و عموم مردم است. در این مقاله به بیان جنبه‌های تربیتی و اخلاقی منظومة  لیلی و مجنون از دیدگاه علم معانی با کاربردهای اغراض بلاغی از جمله: ارشاد، ترغیب، تهدید، تقدیر، تعجیز، طنز و ریشخند، دعا و التماس و خواهش و تمنّا پرداخته شده است. که طی بررسی‌های به عمل آمده، بیشترین تأکید نظامی به بیان ارشاد مردم و تشویق به فضایل اخلاقی و نهی و تحذیر از رذایل اجتماعی اختصاص دارد.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: اغراض بلاغی؛ لیلی و مجنون؛ نظامی؛ پیام های تربیتی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

1 – احمدنژاد، کامل، (1369)، تحلیل آثار نظامی گنجوی، تهران: علمی.

2 – تجلیل، جلیل، (1365)، معانی و بیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

3 – ثروت، منصور، (1370)، گنجینه حکمت در آثار نظامی، تهران: امیرکبیر.

• – ثروتیان، بهروز، (1382)، اندیشه‌های نظامی گنجه‌ای، تبریز: آیدین.
• – زنجانی، برات، (1370)، احوال و آثار و شرح مخزن الاسرار نظامی، تهران: دانشگاه تهران.
• – زرّین کوب، عبدالحسین، (1383)، پیر گنجه در جستجوی نا کجا آباد، تهران: سخن.
• – سعدی، مصلح الدّین، (1369)، کلیّات سعدی، تصحیح محمّدعلی فروغی، تهران: طلوع.
• – شمیسا، سیروس، (1373)، انواع ادبی، تهران: فردوس.
• - __________، (1383)، بیان و معانی، تهران: فردوس.
• – صفا، ذبیح ا.. ، (1374)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران: ققنوس.
• – علوی مقدّم، محمّد؛ اشرف‌زاده، رضا، (1381)، معانی و بیان، تهران: سمت.
• – کزّازی، میرجلال‌الدّین، (1370)، زیبا شناسی سخن پارسی2 (معانی)، تهران: مرکز.
• – مولوی، جلال‌الدّین، (1371)، مثنوی، تصحیح و شرح محمّد استعلامی، تهران : زوّار
• – نظامی، الیاس بن یوسف، (1383)، هفت پیکر، شرح بهروز ثروتیان، تهران: دانشگاه تهران.
• - _______________، (1389)، لیلی و مجنون، به تصحیح بهروز ثروتیان، تبریز: آیدین.