معرّفی نسخة خطّی شرح گلشن راز بابا نعمت‌الله نخجوانی و بررسی ویژگی‌های سبکی آن

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 44، شهریور 1398، صفحه 197-218   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

علی دهقان^*

دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران.

چکیده

 




 



چکیده
       مثنوی گلشن راز شیخ محمود شبستری در حجم کمتر، گنجینه­ای از حکمت صوفیانه است و به سبب ایجاز و اشتمال بر مباحث عمیق عرفانی، از زمان سرایش مورد توجّه اهل فن و عارفان قرار گرفت. تاکنون نزدیک پنجاه شرح و ترجمه و نظیره بر آن نوشته شده است. یکی از شرح­های مهمّ گلشن راز، شرح نعمت­الله نخجوانی معروف به علوان آق­شهری می­باشد. این شرح به دلیل احاطۀ شارح به مضامین و نکات عرفانی و توضیح غموض افکار شیخ محمود شبستری، اهمّیّت زیادی دارد. از شرح مذکور دو نسخه خطّی پیدا شده است. ویژگی­های خطّی و سبکی این نسخه‌ها در مطالعات نسخه­شناسی و سبک­شناسی نقش مهمّی می­تواند داشته باشد. هدف از این مقاله، معرّفی شرح نعمت­الله نخجوانی بر گلشن راز شبستری و بررسی سبکی ویژگی­های آن است. شارح با بهره­گیری از نثری ساده و روان، ارجاع مکرر به آیات و احادیث در تأیید تفاسیر خود، توضیح اصطلاحات عرفانی، به کارگیری واژه­ها و ترکیبات خاص، شرح متفاوتی به یادگار گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: نعمت‌الله نخجوانی؛ شرح گلشن راز؛ نسخه خطّی؛ سبک‌شناسی

مراجع

فهرست منابع و مآخذ

1- قرآن کریم، (1366)، ترجمۀ مهدی الهی قمشه­ای، تهران، چاپخانۀ سپهر.

2- ادنه وی، احمد بن محمّد، (1417)، طبقات المفسّرین، تحقیق سلیمان بن صالح، مدینه، مکتبه العلوم و الحکم.

3- بغـدادی، اسـماعیل پاشـا، (1951-1955م)، هدیّة العارفین، اسماء المؤلّفین و آثار المصنّفین، به اهتمام قاسم محمّد الرّجب. بغداد، مکتبة الحنفی.  

 4- بیگدلی، لطفعلی بیگ بن آقاخان، (1337)، آتشکده، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران، امیرکبیر.

5- تربیت، علی، (1378)، دانشمندان آذربایجان، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

6- جامی، عبدالرّحمن، (1386)، نفحات­الانس، تصحیح تعلیقات محمود عابدی، تهران، انتشارات سخن.

7- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، (1413ق)، کشف الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت: دارالکتب علمیّه. 

8- خسروشاهی، رضا، (1350)، شعر و ادب فارسی در آسیای صغیر تا سدۀ دهم هجری، تهران، انتشارات دانشسرای عالی.

9- درایتی، مصطفی، (1389)، فهرست­وارۀ دست‌نوشته­های ایران، تهران، کتابخانـة مجلـس شورای اسلامی. 

10- ریاحی، محمّدامین، (1369)، زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی، تهران، پاژنگ.  

11- زرّین کوب، عبدالحسین، (1389)، ارزش میراث صوفیّه، تهران، انتشارات امیرکبیر.

12- الزرکلی، خیرالدّین، (2002م)، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین.

13- سرکیس، یوسف الیان، (1410ق)، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، قم، مکتبه آیت الله العظمی المرعشی النجفی.

14- شبستری، محمود، (1388)، گلشن راز، به کوشش شهربانو بهجت، تهران، انتشارات اهور.

15- __________، (1382)، گلشن راز، به اهتمام کاظم دزفولیان، تهران، طلایه.

16- شفاعی، زهرا، (1391)، نخجوانی و تفسیرالفواتح، تهران، انتشارات خانه کتاب.

17- طاشکوپری­زاده، عصام الدّین محمّد، (1389)، الشقایق­النعمانیّه فی علما و الدولة العثمانیّه، تصحیح و تحقیق سیّد محمّد طباطبایی بهبهانی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. 

18- طاهری عراقی، احمد، (1382)، یادگار طاهر(مجموعه مقالات دکتر احمد طاهری عراقی)، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

19- کحّاله، عمر رضا، (بی­تا)، معجم المؤمنین تراجم مصنّفی الکتب العربیّه، بیروت، دارالحیاء التراث العربی.

20-گلچین معانی، احمد، (1344)، شروح گلشن راز، نشریّة نسخه­های خطّی کتابخانة مرکزی و اسناد دانشگاه تهران، دفتر چهارم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

21- منزوی، احمد، (1351)، فهرست نسخه­های خطّی فارسی، تهران، مؤسّسۀ فرهنگی منطقه‌ای، چاپ اوّل.

22- نخجوانی نقشبندی، نعمت الله، (1395)، تفسیر فواتح الهیه، جلد اوّل، ترجمة مسعود انصاری، تهران، مولی.

23- واردی، زرّین­تاج، (1384)، مضامین رایج در شعر برخی از شاعران قرن نهم، مجلّة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورة 22، شماره پیاپی 42، صص91-110.