انواع تمثیل در ادب فارسی

فصلنامه بهارستان سخن

دوره 16، شماره 45 - شماره پیاپی 454، آذر 1398، صفحه 25-48   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

سردار با فکر^*

گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، تبریز – ایران.

چکیده

چکیده
تمثیل، از مهمّ­ترین و پرکاربردترین شگردهای ادبی در متون ادبی تعلیمی و سبک هندی است. اساس این هنر بیانی بر تشبیه است و در آن شاعر یا نویسنده برای تأیید یا روشن شدن مطلبی، آن را به موضوعی ساده‌تر تشبیه می­کند یا برای اثبات موضوعی، نمونه و مثالی رایج و مشهور می­آورد تا از این طریق، مفاهیم و نظریّات خود را به خواننده یا شنونده منتقل کند. استفاده از این شیوۀ ادبی در آثار ادبی تعلیمی، تعلیم و پند و اندرزهای اخلاقی را حلاوت بخشیده و تأثیرگذاری آن­ها را دو چندان ساخته است. در آثار ادبی تعلیمی بسامد حکایت­های تمثیلی و در سبک هندی بسامد اسلوب ­معادله بیشتر از اقسام دیگر تمثیل است. در این مقاله بعد از توضیح و تبیین انواع گوناگون تمثیل، برای هر یک از آن­­ها، نمونه­هایی از آثار مهمّ ادب فارسی آورده شده و نقاط ضعف و قوّت آن­ها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. شیوۀ پژوهش، براساس نحوۀ کاربرد مصداق­های این آرایۀ­ ادبی در آثار مهمّ تعلیمی و سبک هندی و ملاحظۀ دیدگاه­های صاحب­نظران و دریافت شخصی از این هنر بلاغی صورت گرفته است. نتیجۀ کلّی مقاله این است که به­ کار بردن فراوان صورت­های مختلف تمثیل، جزء مختصات اصلی و ذات آثار ادبی تعلیمی و سبک هندی و از رازهای زیبایی و تأثیر زبان آن­ها بر خواننده است. 

کلیدواژه‌ها

کلید واژه‌ها: تمثیل؛ تشبیه؛ استعاره؛ حکایت و داستان؛ ادب فارسی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

تقدیر و تشکر آقای دکتر حداد عادل از فصلنامه بهارستان سخن = 4 تیر 1398.jpg

مراجع

بسامد اسلوب ­معادله بیشتر از اقسام دیگر تمثیل است.

فهرست منابع و مآخذ

1- پورنامداریان، تقی، (1393)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.

2- جرجانی، عبدالقاهر، (1374)، اسرارالبلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل، تهران: مروارید.

3- حافظ، شمس‌الدّین محمّد، (1385)، دیوان، تدوین و تصحیح رشید عیوضی، تهران: امیرکبیر.

4- حکیم­آذر، محمّد، (1395)، «­بحث در تشبیه تمثیل و کارکرد آن در غزل صائب تبریزی»، فنون ادبی، سال 8، شمارۀ 2 (پیاپی 15)، تابستان، ص136-117.

5- حمیدی، سیّدجعفر و شامیان ساروکلایی، اکبر، (1384)، «سرچشمه­های تکوین و توسعة انواع تمثیل»، مجلّۀ دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال 48، شمارۀ ۱۹۷، زمستان، 107-75.

6- رضائی، عربعلی، (1382)، واژگان توصیفی ادبیّات، تهران: فرهنگ معاصر. 

7- سعدی، مصلح­الدّین، (1381)، کلیات، به اهتمام محمّدعلی فروغی، چاپ دوازدهم، تهران: امیرکبیر.

8- سکّاکی، ابویعقوب یوسف بن ابی بکر، (1973م)، مفتاح العلوم، مصر: مطبعۀ مصطفی البابی و اولاده.

9- شفیعی­کدکنی، محمّدرضا، (1366)، شاعر آینه­ها، چاپ دوّم، تهران: آگاه.

10- ______________، (1380)، صورخیال در شعر فارسی، چاپ هشتم، تهران: آگاه.

11- شمس قیس، (1373)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به کوشش سیروس شمیسا، تهران، فردوس.

12- شمیسا، سیروس، (1389)، انواع ادبی، تهران: میترا.

13- __________، (1378)، نقد ادبی، چاپ اوّل، تهران: فردوس.

14- شیری، قهرمان، (1382)، داستان­نویسی، شیوه­ها و شاخصه­ها، تهران: پایا.

15- صائب، میرزا محمّدعلی، (1375)، دیوان (6جلد)، به کوشش محمّد قهرمان، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.

16- گلستانی، محمّدعلی، (1391)، «اسلوب معادله و تمثیل»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 3، بهار، ص69-68.

17- گلی، احمد، ( 1388)، بلاغت فارسی (معانی و بیان)، چاپ دوّم، تبریز: آیدین.

18- مرتضایی، جواد، (1390)، «تمثیل، تصویر یا صنعت بدیعی؟»، پژوهش‌های زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه اصفهان، شمارۀ 4 (پیاپی12)، زمستان، ص38-29.

19- مسعود سعد سلمان، (1364)، دیوان، به­ کوشش مهدی نوریان، چاپ اوّل، اصفهان: کمال.

20- مشتاق­مهر، رحمان و بافکر، سردار، (1394)، «شاخص­های محتوایی و صوری ادبیّات تعلیمی»، پژوهشنامة ادبیّات تعلیمی، سال 7، شمارة 26، تابستان، ص28-1.

21- منشی، نصرالله، (1381)، کلیله و دمنه، تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، چاپ بیست و یکم، تهران: امیرکبیر.

22- مولوی، جلال‌الدین محمد، (1390)، مثنوی معنوی، به ­کوشش توفیق سبحانی، چاپ پنجم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.